Xu jya: güzelnur we baliliri türmidiki ilham toxtini yoqlashtin mehrum qaldi

Ilham toxti ependi a'ilisi bilen öz öyide xatire sürette. (Waqti éniq emes)

Xitay hökümiti teripidin bölgünchilik bilen eyiblinip, muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghan meshhur Uyghur ziyaliysi ilham toxtining dostliridin béyjingdiki kishilik hoquq pa'aliyetchisi xu jya ziyaritimizni qobul qilip, ilham toxtining 2017-yilliq xelq'ara erkinlik mukapatigha érishkenlikini tebriklidi. Xu jya yene ilham toxtining béyjingdiki a'ilisining eng yéngi weziyitini anglitip, bu yil Uyghur diyarida muqimliq tedbirliri küchiyip, weziyet jiddiyleshki üchün, ilham toxtining béyjingdiki ayali güzelnur we balilirining türmidiki ilham toxtini yilda aran bir qétim kélidighan yoqlash pursitidin mehrum qalghanliqini bildürdi.

Xelq'arada tonulghan xitay pa'aliyetchiliridin 2008-yilliq saxarof erkinlik mukapati sahibi xu jya ependi béyjingdin radiyomiz ziyaritini qobul qilip, aka yolluq dosti we sepdishi ilham toxtining xelq'ara erkinlik birleshmisi yeni “Libéral intérnatsi'onal” teripidin bérilgen 2017-yilliq “Erkinlik mukapati” gha érishkenlikini tebrikleydighanliqini bildürüsh bilen bille ilham toxtining béyjingdiki a'ilisining eng yéngi ehwalini anglatti.

Xu jya: “Musulmanlarning bayrimi bolghan qurban héyt künide men ilham toxtigha 2017-yilliq erkinlik mukapati bérilgenlikidin söyündüm. Aka yolluq aghinem we sepdishim ilham toxti men béyjingda alaqe qilidighan birdin-bir Uyghur we musulman idi. Ilgiri Uyghurlarning bayram künliride da'im uning öyige bérip yenggimiz güzelnur teyyarlighan ésil Uyghur ta'amliridin yégech aka yolluq aghinem ilham toxti bilen pikirlishettim. Emma bügün u arimizda yoq. U erkinlikidin mehrum qilinip türmige solandi. Bularni oylisam könglüm yérim bolidu, lékin dunya ilham toxtini untup qalmidi. Bu yil qurban héyt mezgilide yene bir xelq'araliq mukapatqa, yeni erkinlik mukapatigha érishti.”

Nezerbend astida bolghini üchün, öyidin chiqish imkaniyiti bolmighanliqini bildürgen xu jya ependi yene qurban héyt mezgilide ilham toxtining ikki oghlini yoqlap kélish arzusi emelge ashmighan bolsimu, emma téléfon arqiliq balilardin héytliq ehwal soraydighanliqini bildürdi.

Xu jya: “Nezerbendte bolghinim üchün mushundaq muhim bir künde men ilham toxtining ikki oghlini yoqlap baralmidim, ular bilen topmu oyniyalmidim. Emma men ilham toxtining a'ilisige téléfon qilip, güzelnur we balilarning qurban héyt bayrimini tebrikleymen. Shuning bilen bille ilham toxtining yene xelq'araliq mukapatqa érishkenlik xewirini güzelnurgha yetküzimen!”

Ilham toxtining béyjingdiki a'ilisining eng yéngi ehwalini bildürgen xu jya ependi, bu yil yazni öyide nezerbendte ötküzgenliki üchün, güzelnur we balilar bilen alaqilishelmigenlikini, emma yéqinda güzelnurning bu yil yolgha qoyulghan muqimliq tedbirliri seweblik, yurti atushqa qaytalmighanliqi we ürümchi türmisidiki ilham toxtinimu yoqliyalmighanliqidin xewer tapqanliqini bildürdi. U mundaq dédi: “Aka yolluq aghinem we sepdishim ilham toxti qolgha élin'ghan 3 yildin buyan, uning ayali güzelnur we balilar her qétim türmidiki ilham toxti we atushtiki a'ilisini yoqlash üchün shinjanggha seperge chiqqinida men mashinam bilen ularni ayrodromgha apirip qoyattim. Ular béyjinggha qaytip kelginide yene ayrodromgha chiqip öyige ekélip qoyattim. Bu yil yaz yüz bergen nobél mukapat sahibi lyu shawboning ölüm weqesi we uning ayali lyu shyagha erkinlik telep qilish qatarliq pa'aliyetlirimiz seweblik 66 kündin buyan béyjing saqchiliri teripidin teqib astigha élinip, öyümge nezerbend qilindim. Sirtqa chiqish erkinlikim boghulghini, öydiki intérnét we téléfon alaqem üzüwétilgenliki üchün men aka yolluq sepdishim ilham toxtining ayali güzelnur yenggimiz we uning ikki oghlini ikki aydin buyan yoqlap baralmidim. Birnechche kün ilgiri öyümdiki tor we téléfon alaqem eslige keltürülgendin kéyin, dostlar chembirikidin, Uyghur diyarida bu yil ziyade chingip ketken muqimliq tedbirliri we jiddiyleshken Uyghur weziyiti seweblik, ilhamning ayali güzelnur we ikki oghlining bu yil yazliq tetilde yurti atushqa qaytalmighanliqi we ürümchige bérip, ilham toxtini yoqliyalmighanliqidin xewerdar boldum, we buningdin qattiq epsuslandim”.

Ziyaritimiz axirida xu jya ependi yene ilham toxtigha erkinlik telep qilidighanliqini bildürdi we xelq'aradin ilham toxtining türmidiki ehwaligha téximu yéqindin diqqet qilish we xitay hökümitidin ilham toxtigha erkinlik telep qilish sadasining toxtap qalmasliqini ümid qilidighanliqini bildürdi.

Nöwette xitayning ürümchidiki 1-türmiside muddetsiz qamaq jazasini ötewatqan meshhur Uyghur ziyaliysi ilham toxti ependi, ilgiri béyjingdiki merkizi milletler uniwérsitétida oqutquchiliq qilghan. U tutqun qilinishtin ilgiri özi qurghan “Uyghur biz” tor békitide élan qilghan maqaliliri we bir qisim xelq'ara metbu'atlarning ziyaretlirini qobul qilip, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini eyibligen we xitay hökümitining özi élan qilghan aptonomiyilik qanunlirini emeliy türde ijra qilishni telep qilghanliqi üchün, 2014-yili 15-yanwar küni béyjingdiki öyidin tutqun qilinip, shu yili 23-séntebir küni xitay hökümiti teripidin “Bölgünchilik we milliy qutratquluq qilish” jinayiti bilen eyiblinip muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan.

Ilham toxti ependi tutqun qilin'ghan 2 yildin buyan köp qétim xelq'araliq kishilik hoquq mukapatlirigha namzat qilip körsitildi we érishti. 2014-Yili 5-may küni nyuyorktiki amérika qelemkeshler jem'iyiti uninggha “Barbara goldsimish” erkin yézish mukapati bérilgenlikini élan qilghan, shu yil 31-öktebir küni türkiye yazghuchilar jem'iyiti teripidin ilham toxti ependige türki tilliq yazghuchilarning “Erkin yézish mukapati” bérilgen. 2016-Yili 10-ayda ilham toxti ependige “Martén ennalis kishilik hoquq mukapati” bérilgen. 2016-Yili bolsa ilham ependi yene “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzat qilip körsitildi. 2017-Yili 1-séntebir, yeni musulmanlarning diniy bayrimi qurban héytning 1-küni merkizi en'gliyening london shehiridiki xelq'ara erkinlik birleshmisi bayanat élan qilip, türmidiki meshhur Uyghur ziyaliysi ilham toxtining 2017-yilliq erkinlik mukapati bérilgenlikini bildürgen. Teshkilatning bu heqtiki bayanatida ilham toxtigha bu mukapatning bérilishidiki seweb izahlinip, ilham toxtining öz millitining puqraliq hoquqini telep qilghanliqi, tinchliq yoli bilen mötidil usul bilen milletler mesilisini hel qilishni telep qilghanliqi üchün bu mukapatqa layiq körülgenlikini eskertilgen. Melum bolushiche, mukapatni tarqitish murasimi bu yil 30-noyabir küni gollandiyening ga'aga (denhag) shehiride ötküzülidu.