Илһам тохти қамалғиниға 4 йил болғанда дуняниң уни унтуп қалмаслиқи чақириқ қилинди

21-Сентәбир күни уйғур зиялиси илһам тохтиниң хитай даирилири тәрипидин “милли қутратқулуқ вә дөләтни парчилаш” җинайити билән муддәтсиз қамаққа һөкүм қилғанлиқиға 4 йил толғанда германийәдики “илһам тохтини қоллаш” гурупписи баянат елан қилип, дуня җамаәтчиликини түрмидики виҗдан мәһбуси илһам тохтини унтуп қалмаслиққа чақириқ қилинди.

Мәзкур гуруппиниң мәсули әнвәрҗан әпәнди радийомиз зияритини қобул қилип, бу баянатни елан қилиштики мәқсәтләр һәққидә тохталди.

Әнвәрҗан әпәнди мәзкур баянатни елан қилиш арқилиқ хитай түрмисидики иһам тохти делосиға ғәрп демократик дөләтлириниң диққитини йәниму мәркәзләштүрүшни, уйғур диярида милйонларчә уйғур җаза лагерлириға қамалған бүгүнкидәк бир тарихий дәврдә илһам тохтиниң түрмидә зиянкәшликкә учришиниң алдини елишни мәқсәт қилғанлиқини билдүрди.

2008-Йиллиқ “сахароф кишилик һоқуқ мукапати” ниң саһиби, нөвәттә бейҗиңда хитай даирилириниң тәқиби астида туруватқан хитай кишилик һоқуқ паалийәтчиси ху җя уйғур зиялийси илһам тохти әпәнди тутқун қилиништин илгири униң билән йеқин достлуқ орнатқан хитай паалийәтчилиридин бири. 

Ху җя әпәнди илһам тохти тутқун қилинғандин кейинму пурсәт болсила дости илһам тохтиниң бейҗиңдики аилисини йоқлап келишни өзигә адәт қилған болуп, у 4 йилдин буян радийомиз уйғур бөлими вә башқа хәлқара таратқуларға илһам тохти вә униң бейҗиңдики аилисиниң әһвали тоғрулуқ давамлиқ мәлумат берип кәлмәктә.

Әмма бу қетим зияритимизни қобул қилған ху җя әпәнди бу йил язлиқ тәтил мәзгилидә өзи үзлүксиз һалда сақчилар тәрипидин назарәт қилинип, бейҗиңдики өйигә нәзәрбәнд қилинғанлиқи вә илһам тохтиниң бейҗиңдики аяли гүзәлнурниңму сирт билән болған барлиқ учур-алақиси үзүлгәнлики үчүн йеқиндин буян өзиниң илһам тохти аилиси билән болған алақисиниңму үзүлүп қалғанлиқини билдүрди.

Ху җя мундақ деди: “бу йил язлиқ тәтилдә мән илһам тохтиниң балилирини йоқлап келишни пиланлап 7-айниң ахири вә 8-айниң беши һәмдә 9-айниң бешида балиларни йоқлап келиш үчүн тәйярландим. 4-Номурлуқ балилар потбол топи вә чоңлар топи болуп, 2 данә потбол топи алдим. Өзүм потболни яқтумисамму, әмма балилар билән биллә потбол тепип уларни хушал қилиш үчүн мәхсус путбол айиғиму сетивелип, потбол тепишни мәшиқ қилдим. Илһам тохтиниң оғли бабур маңа учур йоллап, өзлириниң мени күтивтқанлиқини билдүргән иди. Чүнки илгири илһам тохти билән көрүшкән чеғимизда униң бирдин бир хушал болидиған вақти икки оғли билән биллә потбол тепип балиларни хушал қилиш иди. Әпсус, мән пүткүл язлиқ тәтил бойи қаттиқ назарәт астиға елинип, өйүмдә мирза қамақта болғиним үчүн балиларни йоқлап баралмидим. Улар билән биллә путбол тепишкиму имканийитим болмиди.”

Ху җя әпәнди йәнә илһам тохтиниң аяли гүзәлнурниң уйғурлар билән нормал алақидә болуши чәкләнгәндин башқа йәнә униң телефони 24 саәт сақчиларниң назаритидә болғини үчүн гүзәлнурниң һәрқандақ телефонни қобул қилмайдиғанлиқини билдүрди. У бундақ шараитта илһам тохтиниң әһвалини сүрүштүрүшниң техиму тәсләшкәнликини билдүрди. 

У мундақ деди: “мән илһам тохтиниң аилисиниң немә үчүн бу йил шинҗаңға қайтип илһам тохтини йоқлиялмиғанлиқиниң сәвәбини билиш үчүн тириштим. Балиларниң оқуш мәсилисиниму сүрүштүрүп, уларға ярдәм қилишни ойлиған идим. Әмма гүзәлнурниң телефони назарәттә болғачқа һазир у һечқандақ телефонни алалмайду. Шуңамухбирларниңларниң уни зиярәт қилишиму мумкин әмәс.”
Кишилик һоқуқ паалийәтчиси ху җия әпәнди йәнә илһам тохтиниң нөвәттики әһвалиниң хәтәрлик икәнликини агаһландуруп, хәлқара җәмийәтни илһам тохтиниң әһвалини давамлиқ сүрүштүрүшкә чақирди: “һазир гүзәлнурниң өзиму давамлиқ тәқиб астида болғини үчүн униң билән илгирики чағлардикидәк биваситә алақилишишқа мумкин болмиди. Мана мушундақ бир әһвалда бизниң авазимизни чиқиришимиз, хәлқара җәмийәтниң һәрқандақ пурсәттин пайдилинип, илһам тохтиниң түрмидики әһвалини хитай һөкүмитидин җиддий сүрүштүрүши керәк дәп ойлаймән.”

Ху җя әпәнди баянида йәнә илһам тохтиниң бултур хитайниң лиявниңдики түрмисидә җигәр раки билән өлгән нобел мукапати саһиби лию шавбодәк ақивәткә қелишидин әнсирәватқанлиқини билдүрди. Шуңа хәлқара таратқуларда илһам тохтиға аит хәвәрләрниң давамлиқ берилиши, кишилик һоқуқ тәшкилатлири вә ғәрб демократик дөләтлиридин америка вә явропа әллириниң илһам тохтиниң түрмидики вәзийитини давамлиқ сүрүштуруп турушиниң зөрүрлүкини тәкитлиди.

Америка уйғур бирләшмисиниң рәиси елшат һәсән әпәндиниң қаришичә, хитай һөкүмитиниң тәқиби астида туруватқан ху җя әпәндидәк хәлқараға тонулған бир кишилик һоқуқ паалийәтчисиниң өз авази арқилиқ хәлқара җәмийәт вә хитай хәлқини уйғур зиялийси илһам тохти вә уйғурларниң нөвәттики вәзийитигә көңүл бөлүшкә чақириши һазирқидәк милйондин артуқ уйғур җаз лагерлириға қамилип қаттиқ бастурушқа учраватқан вәзийәтни дуняға аңлитишта техиму зор үнүм бериши мумкин икән.

Елшат әпәнди баянида йәнә хитайда милйонлиған уйғур “тәрбийәләш мәркәзлири” намидики җаза лагерлириға қамалған бүгүнкидәк бир тарихий мәзгилидә техиму көплигән хитай зиялийлириниң авази арқилиқ хитай компартийәси һөкүмранлиқи астида яшаватқан хитай хәлқини ойғитишниң зөрүрлүки вә тәхирсизликини тәкитлиди.