Ilham toxti ependi bilen ötküzülgen söhbet xatiriliri (1)
2015.10.29
Ilham toxti: “Men waqtinche qoyup bérildim, emma taqiwétilgen Uyghurche torlar we tor bashqurghuchilirini tutqun qilish Uyghurlargha éghir yoqitish boldi”
Xitay da'iriliri, Uyghurlarning qanuniy heqlirini telep qilghan Uyghur ziyaliysi ilham toxtini 2014-yil 15-yanwar tutqun qilghandin kéyin, chet'ellerdiki kishilik hoquq teshkilatliri we gherb démokratik dölet hökümetlirining ilham toxtini shertsiz qoyup bérish chaqiriqigha perwa qilmay, ilham toxti ependi otturigha qoyghan qarashlirini atalmish “Jinayi pakitlar” dep élan qilip, 2014-yili 23-séntebir küni uninggha “Bölgünchilik we qutratquluq” jinayiti artip muddetsiz qamaq jazasigha höküm qildi. Ilham ependi 2008-yildin taki tutqun qilin'ghan'gha qeder erkin asiya radi'osi, amérika awazi, b b s agéntliqi, nyuyork waqti géziti, firansiye agéntliqi, gérmaniye awazi qatarliq köpligen xelq'ara metbu'atlarning ziyaritini qobul qilip, Uyghur weziyiti we xitayning Uyghurlargha qaratqan siyasitidiki mesililerni tenqidlep, öz qarashlirini otturigha qoyghan idi.
Muxbirimizning ilham ependi bilen ötküzülgen söhbetlerni qaytidin retlesh asasida teyyarlighan söhbet xatirilirining 1-qismini yeni “5-Iyuldin kéyin taqiwétilgen Uyghur tor béketliri we Uyghur torchiliqining Uyghurlarning meniwi, maddiy hayatidiki ehmiyiti” témisidiki maqalini diqqitinglargha sunimiz.
2009-Yili 7-ayning 5-küni ürümchide yüz bergen Uyghur yashlirining naraziliq namayishi Uyghur aptonom rayon da'iriliri teripidin basturulghandin kéyin, eyni chaghdiki Uyghur aptonom rayon emeldarliridin partkom sékrétari wang léchüen, Uyghur aptonom rayonining re'isi nurbekri qatarliqlar weqening yüz bérish sewebini, Uyghurche tor béketliri we Uyghur biz tor békitining sahibi béyjing milletler uniwérsitétining dotsénti ilham toxti ependige artip, ilham toxti qatarliq Uyghur tor béket sahibliri we tor bashqurghuchilirini keng-kölemde tutqun qilish herikitini bashlidi.
Weqedin kéyin, ilham ependi 7-ayning otturiliri tutqun qilinip, béyjingda soraq qilin'ghandin kéyin, shu yili 8-ayning 20-küni etrapida qoyup bérildi. Erkin asiya radi'osi Uyghur bölümi 26-awghust küni öyide nezerbend astida turghan ilham toxti ependi bilen söhbet ötküzüsh pursitige érishti.
Shu künki söhbetning témisi ilham ependining tutqun jeryanidiki ehwali we da'iriler teripidin eyiblinip, taqiwétilgen we arqa-arqidin tutqun qiliniwatqan Uyghur tor bashqurghuchiliri heqqide boldi.
Söhbet jeryanida, tutqundin kéyin salametlikining téxi toluq eslige kelmigenlikini bildürgen ilham ependi özining her waqit yene qayta tutqun qilinish xewpide turuwatqanliqini, Uyghurche tor béketlirining “Weqede qutratquluq rolini oynidi” dégen betnam artilip taqilishi we tor bashqurghuchiliri, tor yazarlirining tutqun qilinishi Uyghurlar üchün chong yoqitish bolghanliqini, yenila öyide nezerbend halitide turghan bolsimu, emma shara'itining yétishiche tutqun qilin'ghan tor béket bashqurghuchilirining ehwalini sürüshtürüwatqanliqini bildürdi.
Yuqiriqi awaz ulinishidin mezkur söhbetning tepsilatini anglaysiler.