Türkiye parlamént ezasi newzat qorqmaz: “Xitay ilham toxtini derhal qoyup bérishi kérek”

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2014.01.24
newzat-qorqmaz-muxbirimiz-bilen.jpg Türkiye parlamént ezasi newzat qorqmaz muxbirimizning söhbitini qobul qilip, xitayni ilham toxtini derhal qoyup bérishke chaqirdi. 2014-Yili 24-yanwar, türkiye.
RFA/Erkin Tarim

15-Yanwar küni xitay jama'et xewpsizlik xadimliri béyjing merkizi milletler uniwérsitéti oqutquchisi ilham toxtini élip ketkenlik xewiri tarqalghandin kéyin amérika, yawropa parlaménti we bezi insan heqliri teshkilatliri pozitsiyisini bildürdi.

Türkiye tashqi ishlar ministirliqi téxighiche bu heqte bayanat élan qilmidi. Uning üstige 2013-yili ichide Uyghur diyarida köp sanda qanliq toqunush meydan'gha keldi. Bu heqte köz qarashlirini élish üchün türkiye parlamént ezasi newzat qorqmaz ependi bilen söhbet élip barduq. U, Uyghurlarning qanuniy heq we hoquqini qoghdashqa tirishiwatqan ilham toxtini tutup kétishini eyibleydighanliqini bayan qilghandin kéyin, xitay hökümitini ilham toxtini qoyup bérishke chaqirdi. Töwende uning bilen élip barghan söhbitimizni diqqitinglargha sunimiz.

-Uyghur ziyaliysi ilham toxti xitay saqchiliri teripidin tutup kétildi, nede ikenlikimu bilinmeydu. Bu heqte türk hökümiti téxiche bayanat élan qilmidi, buninggha qandaq qaraysiz dégen so'alimizgha u mundaq jawab berdi:
-Aldi bilen ilham toxti üchün könglümning nahayiti yérim bolghanliqini démekchimen. Chünki u peqet sherqiy türkistanda meydan'gha kelgen naheqchilikke naraziliq bildürüp kelgen, insan heqliri qoghdighuchisi. U, qanun'gha xilap bir nerse telep qilmighan, u, xitay hökümitining qanunlirida Uyghurlargha bérilgen heq we hoquqlirini telep qilghan. Xitay hökümiti özi tüzgen qanun'gha xilap halda Uyghurlargha zulum qilmaqta. Xitay akadimiklergimu zulum qilmaqta. Xitay Uyghurlarni yoq qilishqa tirishmaqta. Xitayning bu qilmishlirigha qarshi chiqmighan türk hökümitini eyibleymen. Türkiye hökümiti süriye, misir, pelestindiki kishiler üchün dölitimizning en'eniwi tashqi siyasitige xilap halda siyaset élip bériwatidu. Dini, tili oxshash bolghan Uyghurlar üchün xitaygha birnerse démeywatidu. Biz milletchi heriket partiyisi bolush süpitimiz bilen, türkiye tashqi ishlar ministiri ehmet dawutoghluni we hökümitimizni eyibleymiz. Biz sherqiy türkistan mesilisini her da'im türkiye parlaméntida kün tertipke élip kélimiz.

‏-Hörmetlik parlamént ezasi newzat qorqmaz ependi siz ötken yili türkiye parlaméntida söz qilip, xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitini anglattingiz, türk hökümitini Uyghurlargha köngül bölüshke chaqirdingiz, parlaménttiki yépiq yighinlardimu Uyghur mesilisi kün tertipke kéliwatamdu?-dégen so'alimizgha u mundaq jawab berdi:
‏-Biz milletchi heriket partiyisi bolush süpitimiz bilen, parlaménttiki pütün pursetlerdin paydilinishqa tirishiwatimiz. Biz 44 yilliq tarixqa ige bir siyasiy partiye bolush süpitimiz bilen, peqetla türkiyidiki türklergila emes, pütün dunyadiki qérindash xelqlergimu köngül bölüp kéliwatimiz. Epsuski 11 yildin béri türkiyini bashquruwatqan hökümetning bundaq bir ghémi yoq. Sizgimu melum ,türkiyining tashqi siyasitini hökümet belgilep emeliyleshtüridu. Biz öktichi partiye parlamént ezaliri bolush süpitimiz bilen, türkiyining tashqi siyasitide Uyghurlarghimu orun bérilishini emelge ashurush üchün tirishiwatimiz. Epsuski, bu hökümetning tashqi siyasitide türk dunyasigha taza orun bérilmeywatidu. Xuda buyrusa saylamda xelq bizge oy berse, hakimiyet béshigha kelsek, türk dunyasigha tashqi siyasitimizde alahide orun bérimiz.

-Hörmetlik parlamént ezasi newzat qorqmaz ependi, bügün dunya Uyghur qurultiyi namidin séyit tümtürk ependi sizge bir doklat berdi. Uyghur ziyaliysi ilham toxti mesilisini kün tertipke élip kélemsiz?-dégen so'alimizgha u mundaq jawab berdi:
-Séyit tümtürk bilen dawamliq körüshüp turuwatimiz. Bizge sherqiy türkistandiki Uyghur türkliri toghrisida melumat bérip turuwatidu. Biz bu melumatlardin paydilinip parlaménttiki yighinlarda sherqiy türkistan mesilisini kün tertipke élip kéliwatimiz. Aldimizdiki künlerde parlaméntta muxbirlarni kütüwélish yighini chaqirip xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan zulum siyasitini türk jama'etchilikige anglitimiz.

-Eng axirida radi'o anglighuchilargha néme démekchisiz?-dégen so'alimizgha parlamént ezasi newzat qorqmaz ependi mundaq jawab berdi:
-Men pütün Uyghur qérindashlirimning a'ililiri bilen birlikte bextlik, rahet, erkin-azade, öz döletliride yashishini ümid qilimen. Shuni hergiz untumanglarki, tang étishqa eng yéqin zaman eng qarangghu bolghan zamandur. Xuda buyrusa Uyghurlarmu yéqin kelgüside erkinlikige érishidu. Héchqandaq bir dölet zulum bilen awat bolmaydu. Biz türkiyidiki türkler her da'im Uyghur türklirining heqliq dewasini qollap-quwwetleymiz, her da'im ular üchün du'a qilimiz.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.