Ishqiyar abdurehim: “Uruq-tughqanlirimdin 35 kishi türme yaki jaza lagérlirida”

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2019.02.20
Ishqiyar-abdurehim-1.jpg Ishqiyar abdurehimning anisi hörigül tursun xanim.
RFA/Erkin Tarim

Türkiyediki Uyghurlar yurtidiki ata-aniliri we uruq-tughqanliri bilen téléfon alaqisi üzülüp qalghanliqtin beziliri ijtima'iy taratqularda guwahliq bérip sin körünüshlirini tarqatsa, yene beziliri birleshken döletler teshkilatigha oxshash xelq'araliq organlargha erz yézip, ata-ana we bala-chaqilirining iz-dérikini élishqa tirishmaqta. Türkiye puqraliqigha ötken bezi Uyghurlar türkiye tashqi ishlar ministirliqigha xet yézip, uruq-tughqanlirining iz-dérikini élishqa tirishmaqta.

Türkiyede yashawatqan Uyghurlardin ishqiyar abdurehim ziyaritimizni qobul qilip, a'ile ezaliri we uruq-tughqanliridin bolup, jem'iy 35 kishining jaza lagérliri yaki türmide ikenliki toghrisida éniq uchur kelgenlikini bayan qildi.

Ishqiyar abdurehim ependi qorghas nahiyesidin bolup, u 2014-yili 3-ayning 21-küni misirgha oqushqa barghan, misirda 6 ay turghandin kéyin bezi sewebler tüpeylidin shu yili 9-ayning 19-küni türkiyege yétip kelgen. Hazir türkiyening istanbul shehiride 3 balisi bilen birlikte turmush köchürmekte.

Ishqiyar abdurehim 1992-yili qorghasta dunyagha kelgen bolup, u 5 yashqa kirgen waqtida dadisi “5-Féwral ghulja weqesi” ge chétishliq dep tutup kétilgen we 15 yil késiwétilgen iken. U ziyaritimiz jeryanida bu heqte melumat berdi.

Ishqiyar abdurehimning dadisi abdurehim dawut türmidiki mezgilde, yeni 2008-yili apisining dadisi tursun memet'axun we iniliridin bolup 9 kishi tutup kétilgen iken. U bowisining xitay soti teripidin besh yilliq qamaq jazasigha késiwétilgenlikini tilgha aldi.

Melum bolghinidek, xitay da'iriliri 2016-yilining bashlirida Uyghurlargha qaratqan pasport kontrolluqini boshatqan we hetta yerlik ahalilerning pasport béjirishini teshwiq qilghan bolsa, shu yilining 10-éyigha kelgende tuyuqsizla Uyghurlarning pasportlirini yighiwélishqa bashlighan. Ishqiyar abdurehim misirdin türkiyege kelgendin kéyin, uning qorghasta qalghan apisi 2016-yili 3-ayning 21-küni pul bérip pasport béjirip türkiyege kelgen. Apisi hörigül tursun oghlining yénida 2 ay turghandin kéyin, 5-ayning 30-küni ghuljigha qaytip ketken. Ishqiyar abdurehim ependi bu heqte tepsiliy melumat berdi.

Ishqiyar abdurrehim a'ilisi 1997-yilidin tartip “Nuqtiliq a'ile” dep qarilip közitilip kélin'gen bolup, apisi türkiyedin qaytqandin kéyin köp qétim soraqqa tartilghan iken. 2017-Yili 3-ayning 21-küni achisi mewlude ürümchidiki öyidin tutup kétilgen. 4-Ayning béshida bolsa anisi hörigül tursunmu tutup kétilgen. Ishqiyarning apisi türkiyege bérip oghlini yoqlap kelgenliki üchün 5 yil, achisi mewlude inisigha téléfon qilghanliqi üchün 3 yil késiwétilgen. U bu heqte éniq xewer igiligenlikini bayan qildi.

Ishqiyar abdurehim 13 yil türmide yétip chiqqan dadisi bilen singlisining bolsa 2018-yilining béshida jaza lagérigha élip kétilgenlikini bayan qildi.

Qimmetlik radiyo anglighuchilar, hazir türkiyede yashawatqan, hetta türk puqraliqigha ötüp bolghan nurghunlighan Uyghurlarning xitay türmiliride yaki jaza lagérlirida yétiwatqan köpligen uruq-tughqanlirining barliqi melum bolmaqta. Ishqiyar abdurehimning a'ilisi bolsa 1997-yilidiki “5-Féwral ghulja weqesi” din buyan nazaret astida turup kelgen bir a'ile iken. U ata-anisi, acha-singilliri, bowisi, taghiliri, hammiliri we ularning bala-chaqiliridin bolup, jem'iy 35 kishining türme we jaza lagérlirida ikenlikini, a'ilisidiki her bir janning hayatini éghir zulum astida ötküzüp kelgenlikini tilgha aldi.

Tonulghan sen'etkar abduréhim héytning xitay türmiside ölgenlik xewiri türkiyediki ijtima'iy taratqularda tarqalghandin kéyin, 9-féwral küni türkiye tashqi ishlar ministirliqi “Xitayning 21-esirde milyonlarche Uyghurlarni lagérigha qamishi insaniyet üchün bir nomus” dégen küchlük ibarini qollinip bayanat élan qilghan idi. Shuningdin kéyin türkiyediki Uyghurlar “Menmu Uyghur” pa'aliyiti arqiliq wetendiki ata-ana we uruq-tughqanlirining iz-dérikini qilmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.