Uyghur yash: “22 Yil ichide chidighusiz tragédiyelerge shahit boldum”

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2019.03.01
Ishqiyar-Abdurrehim-01.jpeg Ishqiyar abdurehimning apisining singlisi roshengül tursun, oghli exmetjan tursun we akisi tursun muhemmet rehim (2008-yili diniy söhbetke qatnishish jinayiti bilen tutulup 2 yil késilgen). Bu ücheylen 2017-yili biraqla tutup kétilgen.
RFA/Erkin Tarim

Türkiyening istanbul zeytinburni rayonida yashawatqan Uyghurlardin ishqiyar abduréhim ziyaritimizni qobul qilip, özige a'ile ezaliri we uruq-tughqanliridin bolup, jem'iy 35 kishining jaza lagérliri yaki türmide ikenliki toghrisida éniq uchur kelgenlikini, özining 1997-yili 5-féwral ghulja weqesidin taki bügün'giche bolghan 22 yil ichide chidighusiz tragédiyelerge shahit bolghanliqini otturigha qoydi.

Ishqiyar abduréhim ependi qorghas nahiyisidin bolup, u 2014-yili 3-ayning 21-küni misirgha oqushqa barghan, misirda 6 ay turghandin kéyin bezi sewebler tüpeylidin shu yili 9-ayning 19-küni türkiyege kelgen we yerleshken. Hazir türkiyening istanbul shehiride ayali we 3 balisi bilen birlikte turmush köchürmekte.

Ishqiyar abduréhim ependi ziyaritimizni qobul qilip, sözlep bérishiche, u, 1992-yili qorghasta dunyagha kelgen bolup, 5 yashqa kirgen waqtida dadisi abduréhim dawut “5-Féwral ghulja weqesi” ge chétishliq dep tutup kétilgen hem 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan iken. U, 1997-yilidiki 5-féwral ghulja weqesi mezgilide hazirqigha oxshashla ghuljidiki ziyaliylar, iqtisad igiliri, diniy zatlar we köpligen yashlarning tutup kétilip qamaq jazalirigha höküm qilin'ghanliqini bayan qildi. 

Ishqiyar abduréhim, dadisi abduréhim dawut türmidiki mezgilde, anisi hörigül tursunning özi bilen qoshup 3 balini qiyinchiliq ichide chong qilghanliqini, özining dadisiz chong bolghanliqini, sawaqdashliri dadilirigha ésilip körüshkende bekla meyüslinip ketkenlikini bayan qildi. 

Ishqiyar abduréhim ependi özining 8-9 yash waqtida tunji qétim ürümchidiki türmide dadisini körgenlikini, dadisining qolida koyza, uchisida türme kiyimliri barliqi, nahayiti ajizlap ketkenlikini körüp, könglining intayin yérim bolghanliqini bayan qildi. 

“5-Féwral ghulja weqesi” ge chétishliq dep 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan abduréhim dawut ependi kéyin ürümchidiki türmidin sanjidiki türmige yötkelgen. Ishqiyar abduréhim dadisini sanjidiki türmigimu yoqlap barghanliqini, dadisining téximu ajizlap ketkenlikini körüp könglining téximu yérim bolghanliqini eslidi. 

Ishqiyarning anisi hörigül tursun sanjigha oghli bilen birge bérip abduréhim dawutni yoqlighandin kéyin, uning salametlikining bekla nacharliship ketkenlikini körüp, xitay bashliqlargha pul bérip, uni ghulja qaraburun türmisige yötkigen iken.

Dadisi ghulja qarabughra türmisige yötkep kélin'gendin kéyin dawamliq türmige dadisini yoqlap barghan ishqiyar abduréhim, qarabughra türmiside dadisining saqchilar teripidin haqaretke uchrighanliqini körgen. U özining dadisining haqaretke uchrighanliqigha chidap turalmighanliqini bayan qildi. 

“5-Féwral ghulja weqesi” yüz bergendin kéyin namayishqa qatnashqanlardin sirt meshrepke qatnashqan, meshrepke iqtisadiy jehettin yardem qilghan nurghun kishiler xitay j x idarisi teripidin tutqun qilin'ghan. Abduréhim dawutmu “Meshrepke iqtisadiy jehettin yardem qilding” dep tutqun qilinip késiwétilgen. U, türmidin chiqqan bolsimu bu qétimqi dolqunda tutup kétilip “Jaza lagéri” gha tashlan'ghan. Uning bilen bir yézidin bolghan hazir istanbulda yashawatqan qasim ependi bilen téléfon söhbiti élip barduq. U, abduréhim dawut we uninggha oxshash nurghun kishining meshrepke qatnashqanliqi üchün xitay teripidin “5-Féwral ghulja weqesi” ge chétip turup türmige tashlan'ghanliqini otturigha qoydi. 

Ishqiyar abduréhim “5-Féwral ghulja weqesi” din kéyin öz a'ilisi weyran bolupla qalmastin anisining dadisi, yeni bowisi, anisining akisi we inisi bolup, ularning hemmisining türmige tashlan'ghanliqini, öz a'ilisige qaritilghan zulumning 22 yildin buyan izchil halda dawamlashqanliqini, héchqachan xatirjemlik bolmighanliqi we axirida a'ilisining weyran bolghanliqini bayan qildi. 

Ishqiyar abduréhimning a'ilisi 1997-yilidin tartip “Nuqtiliq a'ile” dep qarilip közitilip kélin'gen. 2017-Yili keng kölemde lagérlargha solash bashlan'ghanda, shu yili 3-ayning 21-küni ishqiyarning achisi mewlüde ürümchidiki öyidin tutup kétilgen. 4-Ayning béshida anisi hörigül tursunmu tutup kétilgen. Chünki uning anisi hörigül tursun 2016-yili türkiyege bérip oghlini yoqlap kelgen, mana shuning üchün 5 yil, achisi mewlüde inisigha téléfon qilghanliqi üchün 3 yil késiwétilgen. U, “5-Féwral ghulja weqesi” din kéyin ghuljida köp sanda a'ilining weyran bolghanliqini otturigha qoydi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.