Uyghur közetküchiler: “Lyenyün'gangdiki yadrogha qarshi turush namayishi Uyghurlar üchünmu ilham bolushi kérek”

Jyangsu ölkisining lyenyün'gang shehiride yadro yéqilghusi pishshiqlap ishlesh zawuti qurush pilanigha qarshi ötken shenbe küni bashlan'ghan namayishlar dawam qilmaqta. Hökümet da'iriliri gerche mezkur pilanni waqitliq toxtitip qoyghanliqini élan qilghan bolsimu, ahaliler buningdin dawamliq endishe tuymaqtiken. Uyghur tetqiqatchilar bolsa xitay hökümitining nechche on qétim qilghan yadro siniqining ziyinigha uchrighan Uyghurlarning namayish emes, uchrighan ziyini üchün tölemmu telep qilalmaywatqanliqini bildürdi.

Hörmetlik radiyo anglighuchilar, yéqinda xitayning döletlik yadro guruhi firansiyening awéra shirkiti birliship qurmaqchi bolghan yadro yéqilghusi pishshiqlap ishlesh zawutini sichu'en ölkisining lyenyün'gang shehiride quridighanliqi heqqide xewer tarqalghandin kéyin, lyenyün'gang ahalisi arisida küchlük naraziliq peyda qilghan. Ular mezkur zawut qurulghan teqdirde lyenyün'gangning muhiti we özlirining salametlikige salidighan ziyinidin endishe qilip, bu zawut qurulushigha qattiq qarshi chiqip, ötken shenbe küni namayish bashlighan idi.

Melum bolushiche, lyenyün'gangda zor kölemlik namayish bashlan'ghandin kéyin, da'iriler jiddiy tedbir élip, sheherge saqchi we esker yötkep namayishni tarqaqlashturushqa urun'ghan.

Istansimiz ziyaritini qobul qilghan ayal lyenyün'ganggha herbiy qisimlarning yötkep kélin'genlikini éytti. Istansimiz igiligen melumatlardin qarighanda, namayish jeryanida saqchilar we namayishchilar arisida toqunushlar kélip chiqqan. Her ikki tereptin yarilan'ghanlar bolghan. Saqchilar hazirghiche 100 ge yéqin kishini tutqun qilghan. Biraq, namayish 5 - künige qedem qoyghanda lyenyün'gang sheherlik hökümet bir uqturush chiqirip, sheher ahalisini agahlandurghan. Ular mezkur namayishni qanunsiz, dep élan qilip, qatnashqanlarning qanuniy jawabkarliqqa tartilidighanliqini bildürgen.

Bu sheher ahalisining éytishiche, hökümet yuqiridiki qararni chiqarghandin kéyin namayishchilarning beziliri qoqup namayishqa chiqishtin qepqalghan. U “Hazir namayishqa chiqiwatqanlar deslepki künlerdikidek undaq jiq emes, chünki hökümet uni qanunsiz dep élan qilghandin kéyin xeqmu qorqidu - de. Hazir shu 100 dek kishi qaldi. Weziyet jiddiy” dédi.

Melum bolghinidek, xitay hökümiti 1964 - yilidin 1996 - yilighiche bolghan ariliqta Uyghur élida yer üsti we yer astida jem'iy 46 qétim yadro siniqi élip barghan bolup, lopnur yadro sinaq bazisi dunyadiki ahaliler olturaq rayonida tesis qilin'ghan eng chong yadro sinaq meydanlirining biri hésablinidu. Uyghurlarning bu sinaqlarning ziyinigha éghir derijide uchrighanliqi melum. Biraq, xitay da'iriliri bu heqtiki uchurlarni qattiq qamal qilip kelgen. Ürümchi tömüryol doxturxanisining sabiq doxturi we hazir en'gliyede olturushluq pa'aliyetchi eniwer toxti ependi Uyghurlarning atom sinaqlirining ziyinigha uchrash mesilisini köp tetqiq qilghan we bu mesilini dunya jama'etchilikige tonutushta aktip pa'aliyet qiliwatqan shexslerning biri. U bügün bizning ziyaritimizni qobul qilghanda, lyenyün'gang xelqining bu xewptin waqtida xewiri bolup, tedbir élip, buninggha jama'et pikri peyda qilalighanliqini, emma Uyghurlarning hélihem buningdin yoqsunliqini éytti.

U sözide, xitay hökümiti 1996 - yilighiche Uyghur élida 46 qétim yadro sniqi élip barghanni az dep, emdilikte bashqa döletlerning yadro exletlirini ekilip lopnorgha kömüwatqanliqini, emma buningdin héchkimning xewiri yoqluqini, buning Uyghur élining muhiti we xelqning salametlikige keltüridighan ziyinining teswirligüsiz zor ikenlikini eskertti. U xitayning bu heqtiki eyibleshlerni qet'iy ret qilip, Uyghurlargha tölem bérish teleplirigimu quliqini yopuruwalghanliqini éytti. U eskertip, “Xitay hökümitining bolupmu Uyghur, tibet qatarliq xitay bolmighan milletlerning aqiwiti bilen qilchilikmu kari yoq” dédi.

Melum bolushiche, peyshenbe küni lyenyün'gang sheherlik hökümet yene uqturush tarqitip, mezkur qurulush pilanining waqitliq toxtitip qoyulghanliqini élan qilghan. Gerche bu lyenyün'gang xelqi üchün bir ghelibe hésablansimu, emma bu pilanning pütünley bikar qilinmighanliqi ularni yenila endishige salmaqtiken. Lyu famililik bir sheher ahalisi hökümetning bu qararni pütünley bikar qilishi kéreklikini, eger undaq qilmisa, héch bolmighanda sheher xelqini bixeter jaygha yötkishi kéreklikini éytqan.

Melum bolushiche, xitayning hökümet awazi hésablinidighan “Yer shari waqti géziti” bu heqtiki xewiride, bu namayishlarning, yadro.Kom deydighan tor bet mezkur zawutning lyenyün'gangda qurulidighanliqi heqqide xewer tarqatqandin kéyin chiqqanliqini éytqan hem shundaqla mutexesssilerning sözini neqil keltürüp turup, xitaydiki yadro sana'iti sahesining 2011 - yili yaponiyining fukushima yadro istansisidiki weqesidin kéyinla derhal közdin kechürülgenlikini, shunga bixeterlik mesilisining hergizmu junggoning yadro tereqqiyatigha tosalghu bolmasliqi kéreklikini ilgiri sürgen. Eniwer toxti ependi bolsa, mezkur gézitning ilgiri sürgenlirining ishenchlik emeslikini, ularning héchqachan xelq ammisining menpe'etini chiqish qilip turup ish qilmaydighanliqini bildürdi. U sözide yene, lyenyün'gang xelqining qarshiliq namayishlirining bir yéngiliq bolup, kishige ilham béridighanliqini bildürdi we Uyghurlarmu choqum xitay ichide shara'it yar bergen asasta özliri uchrighan ziyanni otturigha qoyushi kérek, dédi.

Melum bolushiche, lyenyün'gang ahalisi qiliwatqan qarshiliq herikiti xitaydiki ijtima'iy tor betlerde keng qollashqa érishken. Jéjyang we xénen ölkiliridimu bu namayishni qollash pa'aliyetliri élip bérilghan. Bashqa ölkilerdiki qollighuchilar lyenyün'ganggha bérip ularning naraziliq herikitige teng ishtirak qilghan. Bir tordash bu heqtiki inkasida “Biz bu qararning pütünley bikar qilinishini telep qilimiz. Hökümet biz bilen söz oyuni oynawatamdu - qandaq” dep yazghan.