Maralbéshigha mexpiy barghan bir chet'el muxbirining sériqbuya weqesi heqqide körgen, anglighanliri

Xitayning maralbéshi sériqbuya weqesi heqqidiki xewerliri xelq'ara jama'etchilikte guman peyda qilghandin kéyin bir qisim chet'el muxbirliri neq meydandin ehwal igilesh üchün heriket qilip baqqan.

Melum bolushiche, b b s ning béyjingda turushluq muxbiri daymyan gramatikas Damian Grammaticas ependi 26- april küni, özining muxbirliq salahiyitini yoshurghan halda sériqbuyi bazirigha yétip barghan؛ u weqe yüz bergen jaydiki ahaliler we saqchilar bilen cheklik halda sözlishish we sériqbuya bazirining omumi weziyitini közitish arqiliq, xitay axbaratidin perqliq melumatlargha érishken.

Muxbir buninggha asasen “Xitay hökümitining sériqbuya weqesi heqqidiki bayanati üstide gumanlar” namliq maqale élan qildi. Bu maqale mezkur weqe heqqide biterep axbarat organliri teripidin neq meydandin bérilgen tunji xewer bolup hésablandi. Töwende bu maqalining tepsiliy mezmunini tonushturimiz. Bu programmini muxbirimiz shöhret hoshur teyyarlidi.

Maqalining bash qismida Uyghur rayoni heqqide qisqiche melumat bérilip mundaq déyilgen : “Shinjang dégen sözning menisi yéngi chégra, bu jay jughrapiye we medeniyet jehettin, béyjinggha qarighanda, ottura asiya we afghanistan'gha yéqin. Shinjang néfit we gazgha bay, énirgiyege ach xitay hökümiti, bu tinimsiz jayni téz tereqqi qildurushning koyida, emma xitayning bu jayni idare qilish tüzümi we xitay köchmenlirining éqini rayondiki Uyghur musulmanlirining naraziliqini qozghawatidu hemde weziyetni jiddiyleshtürüwatidu, eng yéqinda yüz bergen sériqbuya weqesidimu 21 kishi hayatidin ayrildi.”

Maqalide bayan qilishiche, muxbir sériqbuyigha bérishta we sériqbuyini ziyaret qilish dawamida özining muxbirliq salahiyitining bek közge chéliqip kétishidin saqlan'ghan. Sériqbuya bazirida, doppiliq kishilerning ishek harwiliq méngip yürgenliki, perenje artqan ayallarning miwe - chiwe sétiwatqanliqi tilgha élin'ghan maqalide, bazarning nahayiti qaynam - tashqin ikenliki, tashqi körünüshidin héchqandaq bir jiddiylikni bayqighili bolmaydighanliqi bayan qilin'ghan.

“Biraq, saqchi aptomobilliri toxtimay kézip yüridu we küch körsitip hélidin - héligha chiraqlirini lapildatsa, yene turupla chiqiratma signal béridu” aptorning bu sözlerdin kéyin bayan qilishiche, weqe sériqbuya bazirining merkizide yüz bergen. Weqe yüz bergen we yérimi köyüp kétilgen ikki qewetlik bir öy saqchilar teripidin hélihem qorshawda turmaqta.

Maqalide, xitay terepning weqe heqqidiki chüshendürüshi qisqiche sözlep ötülgendin kéyin, sériqbuyida körgen - anglighanlirining hökümetningkige oxshimaywatqanliqi tekitlen'gen. “Biz sériqbuyida körgen kishilerning köpinchisi biz bilen sözlishishtin qorqti, chünki ular sirttin kelgen kishiler bilen sözleshmeslik heqqide agahlandurulghan. Shundaqtimu biz yene, weqeni körgüchiler bilen sözlishishke muweppeq bolduq.” uxbir bu sözliridin kéyin, yerlik ahalilerning weqe sadir qilghuchilarni térrorchi dep qarimaydighanliqini eskertken. Muxbirning igilishiche, sériqbuyidiki nahayiti dindar bir a'ile bilen yerlik hökümet xadimliri arisida uzundin béri sürkilish bolup kéliwatqan bolup, xadimlar, bu a'ilidiki qizlarning béshidiki perenjini éliwétishni, oghullarning bolsa, saqilini chüshüriwétishni buyrup kelgen. Emma a'ile bu buyruqqa ita'et qilmighan. Bu qétimqi weqe, xadimlar del ene shu öyde tekshürüsh élip bériwatqanda yüz bergen. Muxbir maqaliside weqening qachan, qeyerde, néme sewebtin yüz bergenlikini bileligen bolsimu, emma weqening qandaq bolup, öy tekshürüshtin toqunushqa aylinip ketkenlik jeryanini bilelmigenlikini eskertken. Melum bolushiche, muxbirgha pikir bayan qilghan ahalilerdin biri, öz kimlikini yoshurghan halda mundaq dégen : “Menche, saqalning térrorluq bilen alaqisi yoq. Ayallarni yüzini échishqa mejburlash diniy étiqadqa qilin'ghan hörmetsizlik.” muxbir yene neq meydanni körgen bir guwahchi bilenmu sözleshken؛ guwahchi öz közi bilen körginini mundaq bayan qilghan: “Saqchilar kéliwatatti, bir yarilan'ghan kishi qolida bir métir uzunluqta bir qingghiraqni kötürüp, saqchilarni qoghlidi. Saqchilar, bazarning uduldiki bir hökümet ishxanisigha qarap qéchishti؛ bir chaghda pichaq kötürgen yaridarning putigha oq tegdi we yerge yiqildi, bu chaghda saqchilar topliship kélip, yaridarni joto bilen chanap öltürüshti. Bu ehwalni körüp, yaridargha yardem qilish üchün kéliwatqan ikki sepdishimu arqisigha chékinip dukanlarda daldilandi.” muxbir maqaliside mana bu anglighanlirigha asasen, weqe sadir qilghanlardin az dégende birining étip emes, chanap öltürülgenlikini ilgiri sürgen we bu heqte mundaq dégen : “Mana bu, hökümetning térrorchilarni étip öltürduq dégen sözining rastliqini inkar qilidu, shundaqla yene saqchilarning bashqa gumandarlarni oqqa tutushiningmu qanuniyliqi üstidimu guman tughduridu.”

Muxbir yerlik ahaliler bilen sözlishiwatqan bu peytte, saqchilar yétip kélip, ularning bixeterlikini qoghdash bahanisi bilen, ularni yerlik ahaliler bilen dawamliq sözlishishke yol qoymighan. Muxbir bu heqte mundaq dégen : “Hükümet bu jaygha muxbirlarning qedem bésishini xalimaydighan bolghachqa, bu yerge kélishte we bu yerni ziyaret qilishta öz kimlikimizni ashkarilimasliqqa tirishtuq.... Shundaqtimu, yenila ehwalni tepsiliy igileshke ölgürmey bu jaydin ayrilishqa mejbur bolduq. Melum bolghan nerse shu: bu jayda bu xil zorawanliq weqeliri toxtimay yüz bériwatidu, kishiler toxtimay ölüwatidu, ölgüchiler arisida, Uyghurlarmu, xenzularmu bar.”

Muxbir “Xitayning sériqbuya weqesi heqqidiki bayanlar üstide guman” namliq bu maqaliside, weqe yüz bergendin kéyin xitay bilen amérika terep arisida yüz bergen talash - tartishnimu eslep ötken. Maqalide bayan qilinishiche, amérika weqe yüz bergendin kéyin, shinjangning weziyitige, bolupmu maralbéshidiki weqege yéqindin köngöl bölidighanliqini éytqan we weqening tepsilatini Uyghur xelqi we xitay xelqighe ochuq ashkarilashni telep qilghan. Xitay tashqi ishlar bayanatchisi xu'a chünying buninggha inkas qayturup, “Amérika térrorchilarni eyiblimeyla qalmastin, bizning az sanliq milletler siyasitimizgimu mes'uliyetsizche baha berdi” dep naraziliq bildürgen.

Muxbir maqalisining axirida, xitayning Uyghur rayonigha bir tereptin zor miqdarda meblegh séliwatqan bolsa, yene bir tereptin bu jayda uzun muddet muqimliqni qoghdash üchün Uyghurlarni tömür mush bilen bashquruwatqanliqini otturigha qoyup, xitayning rayondiki ziddiyetni bir terep qilishta mesilige toghra diyagnoz qoyalmaywatqanliqini ilgiri sürgen.