Chet'eldiki Uyghurlar qozghighan “Menmu Uyghur” pa'aliyiti türkiyede jiddiy kéngeymekte

Tonulghan sen'etkar abduréhim héyitning xitay türmiside ölgenlik xewiri ijtima'iy taratqularda tarqalghandin kéyin, 9-féwral küni türkiye tashqi ishlar ministirliqi “Xitayning 21-esirde milyonlarche Uyghurlarni lagérlargha qamishining insaniyet üchün nomus ikenliki” ni tekitlep, bayanat élan qilghan idi. Xitay buninggha qarita naraziliq bayanati élan qilip, abduréhim héyt sözlitilgen 25 sékuntluq sin körünüshini tarqatti hemde türkiyeni “Yalghanchiliq” bilen eyibligen idi. Bu weqe chet'eldiki Uyghurlar qozghighan “Menmu Uyghur” pa'aliyiti arqiliq xelq'ara jama'etchilikning diqqitini yene bir qétim Uyghur diyaridiki lagérlar mesilisige tartmaqta. Mezkur pa'aliyet pütün dunya miqyasida, bolupmu türkiyede jiddiy kéngeymekte.

Ijtima'iy taratqulardiki uchurlargha qarighanda, bu pa'aliyetke Uyghurlardin bashqa türklermu awaz qoshmaqta iken.

Hazir amérika qoshma shtatliri, kanada, yawropa döletliri we ottura asiyadiki Uyghurlardin sirt, awstraliye we türkiyediki Uyghurlarmu “Menmu Uyghur” pa'aliyitige aktipliq bilen awaz qoshup, xelq'ara jama'etchilikning diqqitini tartishqa tirishmaqta.

Türkiyediki “Iyi”, yeni “Yaxshi” partiyesidin saylan'ghan parlamént ezasi fahrettin yoqush ependi ziyaritimizni qobul qilip, dangliq sen'etkar abdurehim héyttin kéyin, dangliq küldürge artisi adil mijittinmu xewer yoqlighini, buninggha türkiye hökümitining ige chiqishi kéreklikini bayan qilip mundaq dédi: “Sherqiy türkistandiki insan heq we hoquqliri depsendichiliki hélihem dawamlishiwatidu. Ötkende abduréhim héytning ölgenlik xewiri chiqqandin kéyin türkiye bir bayanat élan qilghan idi. Anglishiche, 110 kündin buyan dangliq küldürge artisi adil mijit tutup turuluwétiptu. Démek, xitay hökümiti Uyghurlarni sen'etkar, karxanichi we yaki awam xelq démey tutqun qiliwétiptu. Shunga birleshken döletler teshkilati, insan heqliri teshkilatliri arigha chüshüp, bu zulumni tosushi kérek. Türkiye hökümitimu dawamliq halda xitaygha inkas qayturushi kérek. Biz öktichi partiye bolush süpitimiz bilen adil mijit mesilisinimu otturigha qoyimiz.”

“Menmu Uyghur” pa'aliyiti arqiliq türkiyede Uyghur dewasini téximu tesirlik anglitip jama'et pikri toplashqa tirishiwatqan, istanbuldin enqerege piyade yürüsh karwanigha qatnashqan loqman abdullah ependi bu heqte öz qarashlirini otturigha qoydi. U uruq-tughqanlirining jaza lagérlirida ikenlikini hazirghiche ashkarilimighan nurghun Uyghurning bu pa'aliyet bashlan'ghandin kéyin otturigha chiqishqa bashlighanliqini tekitlep ötti.

Loqman abdullah ependi “Karwan guruppisi” ning hazir türkiyening sherqiy-jenubiy qismidiki adana, mersin we osmaniye sheherliride pa'aliyet élip bériwatqanliqini, bu yerdiki nurghun türklerningmu “Menmu Uyghur” pa'aliyitige awaz qoshushqa bashlighanliqini, bu pa'aliyetning Uyghur diyarining hazirqi éghir weziyitini anglitishta belgilik tesir peyda qiliwatqanliqini otturigha qoydi.

Uzun yillardin béri türkiyening qeyseri shehiridin türkiyege, irandiki türklerge we iraqtiki türkmenlerge türkche anglitish bériwatqan “Haray radiyosi” ning programma riyasetchisi, Uyghur mesilisige uzundin buyan diqqet qilip kéliwatqan fatma chénggiz xanimmu “Menmu Uyghur” pa'aliyitige awaz qoshqan. U ijtima'iy taratqulirida tonulghan sen'etkar abdurehim héyt bilen küldürge artisi adil mijitning resimini chiqirip, “Menmu Uyghur” pa'aliyitige qatnashqan.

Fatma jénggiz xanim özining bu pa'aliyetke awaz qoshushtiki sewebliri heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Méning sherqiy türkistan dewasigha awaz qoshushumdiki seweb bizning ata yurtimiz bolghan sherqiy türkistandiki Uyghurlarning xitay dölet apparatliri arqiliq yoqitilishqa duch kéliwatqanliqidek bir ré'alliqtin boldi. Men bir türk bolush süpitim bilen, bir insan bolush süpitim bilen u yerde yüz bériwatqan zulumlarni bilimen. Islam dinida bir zulumni toxtitishqa küchüng yetmise, uni dunyagha anglat dégen bir söz bar. Shunga men bu zulumni dunyagha anglitishni wezipem dep bilimen. Men peqet sherqiy türkistanningla emes, belki iraqtiki kerkük we musul we shundaqla qirim we xoja'ali qatarliq jaylarning zuwani bolushqa tirishiwatimen. Bularning ichide eng échinishliq bolghini sherqiy türkistandur.”

U bayanida 8-féwral küni türk dunyasining tonulghan naxshichisi abdurehim héytning ölgenliki heqqide xewer tarqalghandin kéyin türkiyede xitaygha qarshi naraziliqning kücheygenlikini, buni körgen xitayning 10-féwral küni abdurréhim héytning hayat ikenliki toghrisida sin körünüshi tarqitishqa mejbur qalghanliqini tilgha aldi. U yene dangliq küldürge artisi adil mijitke türk hökümitining diqqitini tartish üchün uning resimini ijtima'iy taratqularda tarqatqanliqini bayan qilip, mundaq dédi: “Abdurehim héyt mesiliside türkiye sükütni buzghachqa xitay uning sin körünüshini tarqitishqa mejbur boldi. Hazir nurghun sherqiy türkistanliqlar türmide yaki jaza lagérlirida, ularning ichide tonulghan kino-tiyatér artisi adil mijitmu bar. Egerde biz 110 kündin buyan tutup turuluwatqan adil mijitqimu sükütte turuwalsaq, ete-ögün uningmu ölüm xewiri chiqishi mumkin. Men bésiwélin'ghan türk zéminlirining puqrasimen, shunga ‛menmu Uyghur‚.”

Türkiye dunyada ijtima'iy taratqu ishletküchilerning sani eng köp döletlerdin biri bolup, yéqinqi künlerde Uyghur mesilisi türkiyediki ijtima'iy taratqularda eng köp körülüwatqan témilardin biri iken.