Dolqun eysa: “Misirda ghayib bolghan Uyghurlar mesiliside ular heqqidiki uchurlar halqiliq rol oynaydu”

Misirdiki Uyghur oqughuchilarning inkasliri we biz igiligen uchurlardin melum bolushiche, xitay da'iriliri misirdiki Uyghur oqughuchilarni qayturup kétish üchün bu yilning béshidin bashlapla, ularning a'ilisige bésim ishletkendin sirt bu yil 5-ayning axirghiche qaytip kélish heqqide uqturush tarqitip ularni qaytishqa mejbur qilghan. Misirda oquwatqan, yashawatqan ilgiri texminen 7-8 ming etrapida Uyghurning bu xil tehditlerning tesirige uchrighanliqi melum. Bu yil kirgendin bashlap 7-ayghiche köp qisim Uyghurlar amalsiz wetinige qaytqan bolsa, misir saqchi da'irilirining bu yil iyulda bashlighan Uyghur oqughuchilarni nishan qilghan tutqun herikitide 200 ge yéqin Uyghurning qolgha élinip tura türmisige qamalghanliqi, yene bir qismining xitaygha qayturulghanliqi, az bir qisimlirining türlük amallar arqiliq türkiyege qéchip kelgenliki melum idi.

Istansimiz igiligen uchurlardin yene misirdin qaytip barghan Uyghurlarning bolsa ayropilandin chüshken haman qayta terbiyilesh merkezliride tutup turuluwatqanliqi, hetta misirdin qaytqan 12 yashliq emirulla memetning nezerbend astigha élinip, siyasiy terbiye éliwatqanliqidin bashqa uni misirdin élip qaytqan dadisining yette yil késilgini, besh taghisiningmu qamaqta ikenlikidek ehwallar ashkarilan'ghan idi.

Xitay hökümitining misir da'iriliri bilen hemkarliship misirda yashawatqan bigunah Uyghurlarni tutqun qilishi, hetta misir türmiside xitay xadimliri teripidin soraq qilin'ghanliqi, bir qisim Uyghurlarni mejburiy qayturup kétishi xelq'aradiki kishilik hoquq organlirining küchlük tenqidige, Uyghur teshkilatlirining naraziliqigha uchrighan. Yéqinda bu weqege qarita amérika tashqi ishlar ministirliqimu bayanat élan qilip, misirda tutqun qilin'ghan oqughuchilarning ehwaligha diqqet qiliwatqanliqini bildürdi. Közetküchiler bolsa, xitayning bu herikitige eger jiddiy inkas qayturulmighan teqdirde, uning öz qolini bashqa döletlerdiki Uyghurlarghimu uzitishi mumkinlikini bildürüwatqan bir peytte tutqun'gha uchrighan Uyghur oqughuchilarning bir qismi hazirmu tura türmiside, bezilirining yéqinda qoyup bérilgenliki heqqidiki xewerler bilen teng yene bezilirining bolsa iz-déreksiz ghayib bolghanliqliri heqqidiki uchurlarmu melum bolmaqta.

Hazirmu misirda turuwatqan Uyghurlardin biri özini ashkarilimasliq sherti bilen, misir saqchiliri teripidin tutqun qilin'ghandin kéyin iz-dériki bolmaywatqan bir qanche Uyghur oqughuchini bilidighanliqi heqqide melumat berdi:yéqinqi künlerde bu xildiki uchurlar yene misirdin qéchip türkiyege kelgen bezi oqughuchilardinmu kélishke bashlidi.

Gerche Uyghur teshkilatliri we xelq'aradiki her derijilik kishilik hoquq organliri, metbu'atlar misir hökümitining Uyghur oqughuchilarni xitaygha qayturup bermesliki heqqide pa'aliyetlerni dawamlashturuwatqan bolsimu, misir türmilirige qamalghan Uyghur oqughuchilar yenila her waqit xitaygha qayturulush xewpi astida turmaqta. 

Bolupmu yéqinqi künlerde misir hökümiti tura türmisidiki bir qisim Uyghurlarni qoyup bergen bolsimu, lékin mezkur türmide dawamliq qamilip yatqan 100 din artuq Uyghurdin 16 nepirining iz-dérikining bolmaywatqanliqi heqqidiki xewerler tarqalghandin kéyin ularning teqdiri, xitaygha qayturulush xewpi astida turuwatqan Uyghurlarning ehwalidin endishe qiliwatqan we xelq'ara miqyasida bu heqte heriket qiliwatqan Uyghur jama'etchilikni téximu endishige salmaqta.

Bu munasiwet bilen dunya Uyghur qurultiyi 26‏-séntebir bayanat élan qilip, misir da'irilirini misirda ghayib bolghan Uyghurlarning aqiwitini derhal ashkarilashqa chaqirdi. Dunya Uyghur qurultiyi bayanatida, “Xitaygha qayturup bérilgen Uyghurlarnimu tilgha élip, xitay hökümiti qayturulghan Uyghurlarning heq-hoquqlirigha xelq'ara kishilik hoquq qanun-tüzümliri boyiche kapaletke ige qilishi kérek. Barliq jeryanlarning ochuq-ashkara bolushigha, ularning adil mu'amile körüshige we bixeterlikige kapaletlik qilishi kérek” dégen. Buning aldida birleshken döletler teshkilatining jenwede échilghan 36-nöwetlik kishilik hoquq yighinigha qatnashqan dunya Uyghur qurultiyi bash katipi dolqun eysa ependi, xitaygha qayturup bérilgen 20 dek Uyghurning aqiwitidin hazirghiche héchqandaq xewer yoqluqini eskertip turup, dunya döletlirini nöwette misirda dawamliq qayturulush xewpi astida turuwatqan balilarni qutquzuwélishqa chaqirghan idi. 

Bügün ziyaritimizni qobul qilghan dolqun eysa ependi, misirdiki tura türmisidin ghayib bolghan 16 Uyghurdin bashqa yene bezi oqughuchilarning tutqundin kéyinla ghayib bolghanliqi heqqidiki toluqsiz uchurlargha ige bolghandin kéyinmu yéqinqi künlerde birleshken döletler teshkilatning mejburiy ghayib qiliwétilgenler komitéti bilen mezkur mesile heqqide uchrishishla élip barghanliqi, emma bu organlarni bu Uyghurlar heqqide munasiwetlik matériyallar bilen teminleshte tepsiliy melumat we ishenchlik uchurlar kemchil bolushtek qiyinchiliqlarning mewjutluqini tekitlidi. U, misirdiki Uyghurlarning xitaygha qayturulmasliqi we ularning qoyup bérilishi üchün xelq'araliq teshkilatlarni jiddiy bir heriketke keltürüsh üchün Uyghur jama'etchilikini, Uyghur teshkilatliri yaki kishilik hoquq organliri we metbu'atlarni uchur hem melumatlar bilen temin étishni soridi.