Munewwerning hékayisi (2): ana yurt ishqida

Muxbirimiz eziz
2017.10.11
munewwer-mukapatqa-erishken-sheir.jpg Munewwerning mukapatqa érishken she'iri. Shu zhurnalning bétidin resimge élin'ghan.
Photo: RFA

Munewwer shemsidin abdulla “Diplomat” zhurnilida “Uyghur bolghanliqim üchün namayish qilimen” serlewhilik maqalisini élan qilghandin kéyin, uning bu ishidin hemmidin bekrek söyün'gini ata-anisi boldi. Uning dadisi turghan abdulla ependi bu heqte toxtilip, bu maqalida ilgiri özi oylap kelgen bolsimu, emma qandaq ipadileshni bilelmigen pikirlerning nahayiti uqushluq shekilde otturigha qoyulghanliqini éytti.

Munewwerning anisi zubeyre shemsidin xanimmu in'gliz tilida élan qilin'ghan bu maqale heqqide toxtalghanda özining heyranliqini yoshurmidi. Uning tesewwurida tébbiy penler boyiche magéstirliqta oquwatqan munewwerning Uyghurlar hemde ular nöwette duch kéliwatqan siyasiy mesililer heqqide bunchilik chongqur chüshenchige ige bolushi heyran qalarliq ishlar idi.

Derweqe, chet'ellerge köchmen bolup chiqiwatqan Uyghurlar sanining éship bérishi bilen amérika, yawropa elliri, awstraliye qatarliq jaylarda Uyghur muhajirliri barghanséri zoriyiwatqan bir ijtima'iy topluqqa aylinishqa bashlidi. Halbuki, chet'ellerde tughulup shu jaylarning til muhitida ösüwatqan Uyghur perzentlirining Uyghur kimlikidin hemde Uyghur tilidin barghanséri yiraqliship kétishi öz nöwitide yat ellerdiki Uyghur ata-anilarni herwaqit teshwishke sélip kéliwatqan bir chong ijtima'iy mesililerning biri bolup kelmekte.

Zubeyre shemsidin xanim bu heqtiki ziyaritimiz jeryanida awstraliyede tughulup, in'gliz tili muhitida ösüp yétilgen munewwerning Uyghur tili hemde Uyghur medeniyiti jehetlerde bunche etrapliq melumatliq bolalishini asasliqi u chong bolghan a'ile muhiti hemde jem'iyettiki Uyghurlargha munasiwetlik tashqi amillargha baghlaydighanliqini bildürdi.

Munewwerning dadisi turghan abdullamu ependi bu heqte pikir qilip, munewwerning kichikidin awstraliyediki Uyghurlarning siyasiy pa'aliyetlirige, jümlidin xitay elchixanisi aldidiki namayishlargha qatniship chong bolghanliqini pexirlinish ichide eslep ötti.

Derweqe, munewwerning ata-anisining bu jehettiki tirishchanliqliri özige yarisha méwe berdi. Bolupmu Uyghurlarning meniwi hayati bilen chemberchas baghlinip ketken Uyghur edebiyati munewwerning baliliqidin bashlap yétildürgen kitab oqush aditide tégishlik orun alghan idi. Munewwer buningda yalghuz kitab oqush bilenla cheklinip qalmay, yene öz aldigha meshiq eserlerni yézishni dawam qilghan idi.

Buning bilen kichikidin edebiy ijadiyetkimu hewes qilish bilen ötken munewwerning bu jehettiki meshiqliri uzun ötmey bashqilarning mu'eyyenleshtürüshige na'il boldi. Uning shé'iri eserliri u toluq ottura mektepte oquwatqan mezgillerdila oqutquchilirining tewsiye qilishi bilen bir qisim mukapatlargha namzat qilip körsitilip, yaxshi netijilerge érishken idi.

Munewwerning edebiy ijadiyitidiki eng yaxshi netijilerning biri uning ana yurt ishqidiki hés-tuyghuliri asasida yézilghan “Tunji ewlad ösmürning wetinini izdishi” namliq shé'iri esiri boldi. Bu shé'ir awstraliyediki yéngi jenubiy walés uniwérsitétining in'gliz tilida neshr qilinidighan “Shékersiz” namliq edebiy zhurnilining 2017-yili 20-awghusttiki sanida élan qilindi. Bu shé'irni qandaq bir sewebning türtkiside yézilip chiqqanliqi heqqide sorighinimizda munewwer bu heqte qisqiche chüshenche berdi.

Shé'irda qelb rishtisi Uyghur diyarigha tutashqan bir muhajir Uyghur perzentining ana yurt ishqida örten'gen qelb sadasi yuqiri istilistikiliq shekilde bayan qilinidu. Shuningdek Uyghur diyarining yéqin ötmüshi we uning hazirqi haliti obrazliq we janliq teswirlinidu. Esli shé'ir in'glizche yézilghan bolup, mezkur shé'irning sha'ir tahir hamut teyyarlighan Uyghurche terjimisi esli eserning bedi'iy güzellikini melum derijide eks ettürüp béreleydu.

Men aldandim shu tolun aygha,
Oran'ghan idi u yalghan yipekke,
Yochun makanda chachmaqta shola,
Ötmüshte mewjut bolmighan saxta eslime goya.
Tenha yashimaqtimen,
Héchbir ejdadim yashap baqmighan bir zéminda.
Tolun ay pichirlaydu,
Kümüsh qirghaqlar qargha chümkelgen perqlerni eslitidu.
Yalqunning eksi xuddi qum baraxanliri kebi,
Méning rohim uning ilkide.
Meptunluq we qorqunch ichide,
Okyan'gha tashlan'ghan menggülük sholisi
Bir yat aralning.
Ilajim yoq tengritaghqa qaytishqa,
Shundaqla
Toxarlar makanigha.

Huwlighan böriler we chapqur atlar kelmeske ketti,
Owchi lachinlarning chirqiraq sadaliri bilen.
Oxshash bir tolun ayda zahir bolup,
Tenha men özüm.

U qiz deydu:
Karwanlar, tolghan'ghan rohlar ésingdimu?
Tilni yaridighan qoghunlarning shérinliki yadingdimu?
Nawat chaylarchu?
Yadingdimu men? dep soraydu. Etken chaydin kéyin
Naxsham bilen séni elley éter idim.
Ata-aniliring ili wadisida
Tökken idi hörlük üchün issiq qénini,
Yételmigen armanlar qaldi uzaqta.

Emma u qiz shiwirlaydu
Kechmish hayatqa.
Téqimigha chüshken sumbul chachlar,
Teklimakanning issiq tiniqi.
Men peqet bir tashlan'ghan saye,
Chet'ellerde,
Zindan'gha qayta bend bolushtin qutulush üchün tirmishiwatqan.
Yurtum emma
Tolun aygha esir bolghan.
U manga, tekrar - tekrar
Téxi menzilge yetmigenlikimni shiwirlaydu,
Taki men esliyeligüche,
Némining téxi bashlanmighanliqini bilgüche.
Emma men qaytalmaymen
Taki ashu weten hör bolmighuche,
Tolun ayning apetlik changgilidin
Qutulmighuche.
Qachaniki men qutulghanda,
Ashu saxta yipeklerdin
Oriwalghan
Méni asrap östürgen wetinimni.
Uchup barghum bar
Rohim manga tikilip turuwatqan ashu makan'gha,
Ottura asiyadiki derya boyigha jaylashqan ashu wadigha,
Shu tolun aygha esir bolghan we uning ichide panahlan'ghan weten'ge.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.