Gu'angshida tutuwélin'ghan Uyghurlarning arisida ayallar we balilarning barliqi ashkarilandi

Muxbirimiz erkin
2014.12.25
xitay-saqchi-urumchi-charlash.jpg Xitay qoralliq küchlirining kocha charlawatqan körünüshi. 2014-Yili 23-may, ürümchi.
AFP

Gu'angshining wiyétnam chégrasidiki pingshyang bazirida tutqun'gha uchrighanlarning Uyghur, ularning 17-18 nepiri ayal we balilar ikenliki melum boldi. Xitay axbarati wiyétnamgha mangghan 22 “Diniy radikal” gha pistirma qoyulghanliqini xewer qilghan.

Biraq biz igiligen uchurlardin qarighanda, 22 Uyghurning az dégende 9 nepiri ayal, her bir ayalning 1-2 din ushshaq balisi bar. Lékin xitay axbarati ayallarni we ushshaq balilarni tilgha almighan. Nöwette, ayal we balilar pingshyang sheherlik yighiwélish-qayturush ponkitida tutup turulmaqta iken.

Ponkitning xu'ang famililik bir xadimi ziyaritimizni qobul qilip, ayallarni saqchilarning soraq qiliwatqanliqini bildürdi.

Muxbir: ötken yekshenbe pingshyang shehirining saqchiliri shinjangliq 21 Uyghurni tutqan. Ular hazir silerning yighiwélish-qayturush ponkitida tutup turuluwatidu?
Xu'ang ependi: shundaq, ular bizning bu yerde tutup turuluwatidu. Ularning sani 10 etrapida.

Muxbir: biz ularni 21 kishi, dep anglighan, undaq bolsa qalghanlar qeyerde?
Xu'ang ependi: ularning ichide ushshaq balilarmu bar. Éniq sani zadi qanchilik menmu taza bilip ketmidim. Ish qilip ular bizning bu yerde. Her bir ayalning 1-2 din, bezilirining 3 din balisi bar. Bizning bu yerdikilerning hemmisi ayallar. Bizning bu yerde erkekler yoq.

Muxbir: erler qeyerde tutup turuluwatidu?
Xu'ang ependi: erlerning qeyerde ikenlikini bilmidim. Bizning bu yerde 9 ayal tutup turuluwatidighu, deymen. Shundaq 9 ayal. Qalghanlirining hemmisi ushshaq balilar.

Muxbir: erlerchu, erlerge néme boldi? anglisaq saqchilar bir Uyghurni étiwétiptu, deydu?
Xu'ang ependi: men buni bilmidim. Men bundaq weqe bolghanliqini anglap baqmaptimen. Hazir saqchilar bu ayallarni soraq qiliwatidu.

Muxbir: ularni shinjangdin keldi, deydu, ular nege barmaqchiken?
Xu'ang: ularning nege barmaqchi bolghanliqini bilimidim. Lékin bizning pingshyang wiyétnamgha chégrasida. Men ularning pasporti bar-yoqluqini bilmidi. Bu jehettiki ehwallarni men taza chüshinip ketmeymen. Burun yüz bérip baqmighan. Bu bizning 1-qétim Uyghurlarni kütüwélishimiz. Bu yerdiki ushshaq balilarning ichide téxi ayighi chiqmighan balilardin tartip, 1-2 yashliq, 7‏- 8 yashliq balilarmu bar. 9 Ayal bar, ular mushu balilarning anilirighu, deymen.

Muxbir: ularni qandaq bir terep qilisiler? shinjanggha qayturamsiler yaki bashqichirek bir terep qilamsiler?
Xu'ang: ularni qandaq bir terep qilishtin xewirim yoq. Bu ishlarni men bilmeymen. Ular hazir soraq qiliniwatidu, bu soraqqa baghliq. Men buni bilmeymen. Soraqni pingshyang sheherlik j x idarisi qiliwatidu. Bu kishilerning shinjangdiki qaysi nahiye, qaysi yézidin kelgenlikini bilmidim. Ularni chaqirip bérishke téxi bolmaydu. Eng yaxshisi siz özingiz kélip sorap körsingiz bolatti. Ularni chaqirip bérey, désem, ulargha saqchilar qarawatidu, ular chaqirip bérishke yol qoymaydu.

Muxbir: ularning turmush ehwali qandaq? ularning yatiqi, yémek-ichmiki? yémek-ichmekni siler béremsiler yaki ular özi hel qilamdu?
Xu'ang: men ularning tamiqini qandaq hel qiliwatqanliqini bilmidim. Biraq bizning bu yer waqitliq tutup turush orni. Ularning hemmisi ikki éghiz öyde turuwatidu. Öyning kölimi xéli bar, qisilmaydu. Balilarning ehwali yaman emes. Héchqandaq késellik alamiti yoq. Ayallar we balilarni qoshqanda ular jem'iy 17-18 kishi. Ularning erlirining qeyerde ikenlikini bilmidim. Ayallar bilen erkekler ayriwétildi. Bizning yighiwélish ornimizdikilerning hemmisi ayallar.

Muxbir: shinxu'a agéntliqining xewer qilishiche, saqchilar ulardin bir Uyghurni étiwétiptighu?
Xu'ang: men bundaq ish bolghanliqini anglap baqmaptimen. Bizning wezipimiz bu yerge yighiwélin'ghanlarni kütüsh, ularni yurtigha yolgha sélish. Siz dégen ishlar j x idarisining da'irisidiki ishlar, bizning da'irimizdiki ish emes.

Muxbir: silerning pingshyangda turup, tijaret qilidighan Uyghurlar barmu? siz ularning medeniyiti, diniy, siyasiy mesilisini bilemsiz?
Xu'ang: bizning pingshyada tijaret qilidighan Uyghurlar bar. Biraq men ularning medeniyet, din, siyasiy jehettiki ehwallirini bilip ketmeymen. Men peqet ularning tijaret qilidighanliqini bilimen. Dölet axbarat wasitilirining ularni diniy radikal, dep yézishigha kelsek, men buni bilmeymen.

Muxbir: bu yerdiki ayallar-balilarni qandaq bir terep qilisiler?
Xu'ang: qandaq bir terep qilidighanliqini bilmidi. Bizning bu yerde tursa yataq bar, balilar oynaydighan'gha oyunchuqlarmu bar. Hökümet ularni shinjanggha qayturamdu yaki qandaq qilidu, buni men bilmidim. Men bu yerning adettiki xizmetchisi, yighiwélish ornining shinjang Uyghur aptonom rayoni bilen alaqe qilghan-qilmighanliqini bilmidim. Bügün, ularning bu yighiwélish ponkitigha orunlashturulghanliqigha 3 kün boldi.

Yuqiriqidiki söhbet xitay axbarati xitay chégra amanliq küchlirining gu'angshi pingshyangda birini étip tashlap, 21 birini qolgha alghanliqini élan qilghan atalmish “Diniy radikallar” ning ehwali. Bu söhbet pingshyang nahiyelik yighiwélish-qayturush ponkitining xadimi xu'ang ependi bilen élip bérildi. Bu programmini öz muxbirimiz erkin teyyarlighan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.