türkiyede oquwatqan mutellip imin 6-iyul küni yazliq tetil qilish üchün türkiyedin xitaygha kelgen. emma u 15-iyul türkiyege qaytish sepiride, béyjing ayrodromida tuyuqsiz ghayib bolghan. uning béyjingdiki qiz dosti atikem uyghurbiz torida élan qilghan «mutellip siz qeyerde?» namliq maqaliside, mutellipni béyjing dölet amanliqini qoghdash saqchiliri ayropilan uchush aldida «chay ichip söhbetlishish» namida élip ketkenlikini bildürgen.
türkiye istanbul uniwérsitétining magistir aspéranti mutellip imin bu yil béyjingdiki qiz dostini yoqlap qaytish sepiride, 15-iyul béyjing waqti seher 1:30 da de istanbulgha uchidighan ayropilangha chiqishtin 10 minut ilgiri tuyuqsiz ghayib bolushi uning béyjingdiki qiz dosti we sawaqdashlirini endishige salghan.
mutellipning qiz dosti atikem, mutellip ghayib bolup 172 sa'ettin kéyin, yeni 22-iyul küni uyghurbiz torida uyghuray texellusida «mutellip siz nede?» namliq maqalini élan qilip, mutellipning béyjing dölet amanliqini qoghdash saqchiliri teripidin tutup kétilgen bolushi mumkinlikini bildürüp, jemiyettin mutellipning dérikini qilishqa muraji'et qildi. atikemning ayrodromdiki xadimlardin igilishiche, istanbulgha uchidighan ayropilan 15-iyul seher sa'et 1:30 da del waqtida uchqan, emma mutellip ayropilangha chiqmighan.
mutellip imin xoten lop nahiyisidin bolup, u 2012-yili 6-ayda béyjing milletler uniwérsitétining in'gliz tili terjimanliq kespini tügetken. mutellip imin türkiye döletlik oqush mukapatigha iltimas qilip, 2012-yili 10-ayda istanbul uniwérsitétining jemiyetshunasliq kespide magistirliq oqushigha qobul qilinghan.
uyghurbiz torining sahibi musteqil tetqiqatchi ilham toxti ependining radi'omizgha bildürüshiche, mutellip imin béyjing merkizi milletler uniwérsitétida oquwatqan mezgilide ilham toxtining dersini anglighan oqughuchilarning biri. ular birnechche kündin buyan mutellip iminning qeyerde we néme üchün tutqun qilinghanliqini jiddiy sürüshtürüwatqan bolsimu, emma 22-iyulghiche mutellipning éniq dérikini alalmighan.
ilham toxti ependi yene, yéqindin buyan ilgiri uning léksiyisini anglighan birqanche oqughuchining béyjing dölet amanliqini qoghdighuchi saqchilar teripidin «chay ichish» namida élip kétilip soraq qilinghanliqini bildürüp, ularning tutqun qilinishi da'irilerning uyghurbiz torigha munasiwetlik uchurlarni igilesh üchün bolushi mumkinlikini bildürdi.
uyghurbiz torining béyjingdiki bashqurghuchisi shöhret isimlik oqughuchimu bu yil 6-ayning axirqi künliride béyjing dölet amanliqini qoghdighuchi saqchilar teripidin ekitilip, 28 sa'ettin kéyin qoyup bérilgen. uyghurbiz torining sahibi musteqil tetqiqatchi ilham toxti ependining 2-iyul küni radi'omizgha bildürüshiche, eyni chaghda shöhret isimlik bu oqughuchimu béyjing dölet amanliqini qoghdighuchi saqchilar teripidin mexpiy tutqun qilinghan. shöhret saqchilar teripidin qoyup bérilgendin kéyinla, dostlirigha özining dölet amanliqini qoghdash saqchiliri teripidin élip kétilip 28 sa'et soraq qilinghanliqini, dölet amanliqini qoghdash xadimliri uningdin uyghurbiz torigha munasiwetlik uchurlarni hem chetel muxbirliri bilen bolghan alaqisini tapshurushqa mejburlanghanliqini yighlap turup dep bergen.
mutellip iminning qiz dosti maqaliside mutellipning béyjing dölet amanliqini qoghdash saqchiliri teripidin mexpiy tutqun qilinghan bolushi mumkinlikini bildürüp mundaq bayanlarni bergen:
«mutellip 6-iyul küni béyjinggha yétip keldi. u shimaliy milletler uniwérsitétida oquydighan bir qiz oqughuchidin ilgiri ariyet alghan pulni qayturup bérish üchün, türkiyege qaytishtin burun yeni 13-iyul küni bu qiz bilen alaqileshti. bu qiz mutellipke, özining diniy étiqad sewebidin birnechche kün ilgiri béyjing saqchiliri teripidin soraq qilinghanliqini bildürüp, özini izdimeslikni telep qildi. bu qiz yene, saqchilarning soraq jeryanida uningdin mutellipke a'it ehwallarni sorighanliqini we mutellipni tépip bérishni telep qilghanliqini bildürüp, mutellipning özige diqqet qilishini qayta-qayta tapilighan idi. ensirigen ish axir yüz berdi. mutellip istanbulgha mangidighan ayropilan qozghilishtin ilgiri tuyuqsiz ghayib boldi.»
atikem maqaliside yene, ilham toxti mu'ellimning uninggha «mutellip dölet qanunigha xilapliq qilidighan herqandaq ishni qilmighan teqdirdimu, béyjing dölet amanliqini qoghdighuchi xadimlar uni herqandaq bahane bilen tutqun qilishi we uninggha u qilmighan ishlarnimu artishi mumkin» dégenlikini, u özining we mutellip iminni yéqindin tonuydighan dostlirining uningdin ensirewatqanliqini bildürgen.
uyghurbiz tori béyjing milletler uniwérsitétining dotsénti ilham toxti ependi teripidin qurulghan tor békiti bolup, nöwette bu tor békiti peqet chetellerdila échilidu. 2009-yili ürümchide yüz bergen 5-iyul ürümchi weqeside uyghurbiz tori bashqa uyghurche tor betler bilen birlikte uyghur aptonom rayonining teyinlen'gen re'isi nur bekri teripidin qutratquluq qildi dep eyiblinip, weqedin kéyin tor békitining xitay ichidiki békiti taqiwétilgen idi. tor békitining sahibi ilham toxti ependi shundin kéyin köp qétim nezerbend qilinip, uning herqandaq bahanide chetelge chiqishi cheklen'gen idi.
tüzitish: ilgiri bu xewerde, mutellip imin uyghurbiz tor bétining tor bashqurghuchisi bolup qalghan. mutellip imin u'ighurbiz torining bashqurghuchisi emes, hem ezeldin bolup baqmighan.