“Zimistan” torining xitaydiki 45 muxbiri tutqun qilin'ghan

Yéqindin buyan gherb axbarat wasitiliri Uyghur diyaridiki Uyghurlar we bashqa az sanliq milletlerning diniy erkinlik we kishilik hoquq depsendichilikining xelq'ara sehnilerdiki étibarini ashurushta izchil küch chiqirip kéliwatidu. Shuningdek “Zimistan” torimu mushu retning aldida méngiwatqan tor taratqulirining biri.

Halbuki, yéqinda “Zimistan” torining xitayda we Uyghur diyarida turushluq lagérlarning ichki ehwali we bashqa depsendichiliklerni eynen pakitlar bilen échip bériwatqan 45 muxbiri “Dölet mexpiyetlikini ashkarilighan” yaki “Chet'elning diplomatiye siyasitini singdürüshke qatnashqan” dégendek eyibleshler bilen tutqun qilin'ghan. 

“Zimistan” torining 27-dékabir künidiki xewiride yuqirida tilgha élin'ghan 45 muxbirning tutqun qilinish sewebi xitayda turghan mezgilde xitay kommunistik partiyesining öz xelqige yürgüzüwatqan diniy erkinlik we kishilik hoquq depsendichilikige a'it weqeler we xewerlerni toplighanliqtin bolghan, dep izahat bérilgen. 

Biz bu heqte téximu tepsiliy melumatqa ige bolush meqsitide, mezkur torning bash mes'uli marko réspinti bilen téléfon ziyariti élip barduq. 

U bizge bu 45 muxbirning bu yili 9-aydin 12-ayghiche bolghan üch ay ichide arqa-arqidin tutqun qilin'ghanliqini, ulardin 40 qa yéqini Uyghur diyaridin tutulghanliqini éytip ötti. U sözide: “Ular hemmisi birla waqitta tutqun qilin'ghan emes, xitay hökümiti ularning salahiyitini bayqap qalghandin kéyin bir-birlep tutqun qildi. Bu yil rozhdéstwo bayrimi kelgüche tutqun qilin'ghanlarning sani 45 ke yetti. Shinjangdiki 40 qa yéqin muxbirimiz terbiyilesh lagéri heqqide matériyal toplighanliqi üchün tutuldi,” dédi.

Biz uningdin yuqiriqi uchurning qandaq usullar arqiliq delillen'genlikini sorighinimizda, u xitayda téxi bayqalmighan muxbirlarning özlirige melumat bergenlikini éytip ötti. 

U mundaq deydu: “Bundaq melumatlar peqet birla ademdin kelse belkim ishenmeslikimiz mumkin, emma bir qanche muxbirimiz oxshashla melum muxbirning tutqun qilin'ghanliqini yetküzse, démek bu biz üchün delillen'gen uchur hésablinidu”.

Maqalidin melum bolushiche, “Zimistan” tori xitay hökümiti teripidin “Chet'elning düshmen tor béti” dep tebir bérilgen. Dölet ichidiki qarangghuluq mezkur tor bet arqiliq dunyagha ashkarilinip ketkenliktin, xitay hökümiti mezkur torgha hujum qilish we muxbirlirini tutqun qilish arqiliq ulardin öch alghan. 

Marko réspinti xitay hökümitining bu xil öch élish herikitigimu qisqiche chüshenche bérip ötti. Uning déyishiche, xitayning mezkur torgha hujum qilishi özlirining nahayiti toghra ish qiliwatqanliqidin dérek béridiken. 

U mundaq toxtaldi: “‛zimistan tori‚ ning xitayning hujumigha uchrishi tunji qétimliq ish emes. Ular bizning kompyutér mulazimitimizgha, shexsiy éléktronluq xet sanduqlirimizgha we muxbirlirimizgha hujum qilip kelgen, bu xil weziyet künsayin nacharlishishqa qarap méngiwatidu. Emma bu biz üchün yaxshi bésharet, chünki biz toghra ish qilmighan bolsaq, xitaymu bizge hujum qilmaytti”.

Xewerde bu yil öktebir éyining otturilirida “Zimistan” torining xitayning fu jiyen ölkiside turushluq ikki muxbirining tutqun qilin'ghanliqi, hazirgha qeder qoyup bérilmigenliki bayan qilin'ghan. Bu ikki muxbir hökümet teripidin “1-Derijilik tutqun” dep békitilgen. Bu yerdiki “1-Derijilik tutqun” dégini a'ilisi bilen alaqe qilishi pütünley cheklen'gen, eng qattiq bixeterlik tedbiri élinidighan kishiler iken. 

Marko réspinti tutulghan muxbirlirining nöwettiki weziyiti we ularning teqdiri heqqide toxtilip, yéqindin buyan anglap kéliwatqan tutqunlarning qiyin-qistaqlargha élinishi we bezilirining ölüp kétiwatqanliqi heqqidiki guwahliq sözlirige asasen, ularning hazirqi ehwalini qiyas qilishning tes emeslikini, ulardin qattiq endishe qiliwatqanliqini sözlep ötti.

U yene mundaq dédi: “Xitay hökümiti bizning muxbirlirimizni ‛dölet mexpiyetlikini chet'elge satqan xa'in‚ dep tutqun qildi. Bu pütünley xata, ular özining muxbirliq wezipisini ada qildi. Bir adem xa'in dep eyiblense, ölüm jazasigha höküm qilinidu, shunga biz ulardin qattiq ensirewatimiz”.

Ziyaret dawamida biz markodin xitaydiki muxbirlirining tutqun qilinishi, ularning Uyghur weziyiti we bashqa diniy jehettiki jazalashlarni pash qilishta ulargha peyda qilin'ghan tosalghular hem buning tesiri heqqide pikir alduq. U ipade bildürüp, 45 muxbirning tutulushining 45 parche xewerdin quruq qalghanliqini bildüridighanliqi, buning ular üchün “Éghir ziyan” hésablinidighanliqini sözlep ötti. 

U yene mundaq deydu: “Bunche muxbirimizning tutulushi yene bir tereptin xitaydiki bashqa tutulmighan muxbirlirimizni ularning xizmitini öz üstige élishqa ündidi. Bu bizge bir ümid béghishlidi. Biz sépimizni qaytidin orunlashturup, bu xizmitimizni izchil dawamlashturimiz”.

Ziyaret axirida marko réspinti kelgüsi pilanliri heqqidimu qisqiche toxtilip ötti. U aldinqi mezgillerde Uyghur diyaridiki lagérlarning ichini süretke alghan muxbirining tutulghanliqini tilgha alghach, xitay hökümitining bundaq qilmishlirining ularni xitaydiki naheqsizliklerni pash qilish kürishidin waz kechtürelmeydighanliqini alahide eskertti. U sözide: “Bizning buningdin kéyinki xizmitimiz burunqidin qiyin bölishi mumkin. Men gherbte bolghanliqim üchün, ‛bu xizmetni dawamlashturimiz‚, déyish men üchün asan, emma bizning xitaydiki nurghun muxbirlirimizning iradisi bizni heqiqeten xatirjem qildi. Shunga biz bu yoldin qet'iy waz kechmeymiz”.

Bezi közetküchilerning bildürüshiche, “Zimistan” tori gerche qurulghili uzaq bolmighan bir ammiwi axbarat wasitisi bolsimu, emma uning izchil Uyghurlarning ehwali we Uyghur diyarining weziyitige qarita özlirini béghishlash rohi xelq'arada alqishqa érishmekte iken.