Qirghizistandiki xitay elchixanisi aldida lagérlargha qarshi naraziliq namayishi ötküzüldi

Ixtiyariy muxbirimiz féruze
2018.12.21
Qirghizistan-Namayish-201812-01.png Bishkektiki xitay elchixanisi aldida namayish qiliwatqan namayishchilar.
Social Media

Qirghizistandiki “Qirq choro” uyushmisining teshkillishi bilen bishkektiki xitay elchixanisining aldida lagérlargha qarshi naraziliq bildürüsh namayishi ötküzüldi.

Xitay hakimiyitining Uyghur élida yürgüzüwatqan basturush siyasiti, bolupmu jaza lagérliri mesilisi muhajirettiki Uyghurlarning türlük pa'aliyetliri we dunyawi taratqularning xewer-maqaliliri arqiliq dunyani oyghatti. Bu mesilige nisbeten musulman döletlerning hökümetliri hazirgha qeder sükütte turghan bolsimu, emma ashu döletlerdiki addiy puqralar xitayning jaza lagérlirida milyonlighan Uyghur, qazaq, qirghiz, we bashqa musulman xelqlerning zerdep chékiwatqanliqini bilip yetti shundaqla dawamliq jim turushqa wijdani yol qoymidi.

Xitaygha qarshi her xil kölemdiki naraziliq namayishliri rusiye fédiratsiyesi we ottura asiya döletliridimu élip bérilmaqta. 20-Dékabir küni qirghizistan paytexti bishkek shehiride “Qirq choro”, yeni “Qirq esker” uyushmisining teshkillishi bilen xitay elchixanisining aldida 150 kishilik naraziliq namayishi élip bérildi. 

Radiyomiz ziyaritimizni qobul qilghan “Qirq choro” uyushmisining rehbiri zamirbék qochorbayéf bu qétimliq namayishning meqsiti toghrisida mundaq dédi: 

“Bügün ‛qirq choro‚ uyushmisining teshkillishi bilen bishkektiki xitay elchixanisining aldida 150 kishilik naraziliq namayish élip bérildi. Bu namayishqa biz üch telep bilen chiqtuq. Birinchi bolup xitay xelq jumhuriyitidiki az sanliq milletler üstidin yürgüzülüwatqan zorluq-zumbuluqlarni derhal toxtitishni we lagérlarni derhal yépishni telep qilduq. Andin ashu lagérlargha qamalghan qirghizlar qanuni tertipler asasida solan'ghanmu-yoq? eger shundaq bolsa, ular qaysi gunahliri üchün solandi dégen so'allarni yollap, xitay elchixanisining jama'etke ochuq jawab bérishini telep qilduq. Shu teleplirimizni bizning aldimizgha chiqqan xitay elchixanisining xadimigha tapshurduq. Shuning bilen bir waqitta biz yene qirghiz hökümitigimu ikki telep qoyduq. Birinchisi, qirghizistandiki xitaylarning sanining zadi qanchilik bolghanliqi, ularning qirghizistanda qanunluq yaki qanunsiz turuwatqanliqi, eger ular qanunsiz turuwatqan bolsa ottuz kün ichide derhal xitaygha ketküziwétishni telep qilduq. Biz yene axirqi 10 yil ichide qanchilik xitaylarning qirghizistan puqraliqini alghanliqini, we ularning buni qandaq qanuniy asasqa tayinip alghanliqi heqqide toluq melumat bérilishini soriduq. Biz ijtima'iy teshkilatlar, pa'aliyetchiler we memliket xadimlirining bir qanuniy komissiye teshkillep, bu mesilige jiddiy rewishte qarap chiqishini telep qilduq.”

Zamirbek qochorbayéf yene qirghizistan hökümet terepning ularning bu qétimliq bu namayishni uyushturushigha ruxset bermigenlikini, emma namayishchilarning öz iradisi bilen xitay hökümitige naraziliq bildürüsh üchün namayishqa chiqqanliqini bayan qildi. U mundaq dédi:

“Biz qirghizistandiki xitay mesilisi boyiche 2012-, 2013-we 2014-yilliri küresh qilghan iduq, biz qirghizistandiki xitay shirketliride ishleydighan ishchilarning ishlesh ruxsiti qanuniy yol bilen élin'ghanmu-yoq dégen mesile boyiche sürüshtürüsh élip barduq. Shularni tekshürüp, arisida hetta chégradin qoghlap chiqirilghanlarmu boldi. Bügünki namayishimiz toghrisida biz bishkek sheherlik hökümet idarisige xet yézip, ulargha resmiy bildürduq. Hökümet tereptin köp tosqunluqlar boldi, ular hergiz xitay elchixanisining aldida namayish ötküzmenglar, bishkektiki bashqa meydanlargha chiqip ötküzünglar dégen tekliplerde boldi. Emma biz shu tosqunluqlargha qarimastin, öz küchimiz bilen axiri bu namayishni ötküzduq. Xitay elchixanisining aldida namayish qilip özimizning teleplirimizni xitay elchixanisigha ewettuq. Egerde bizning teleplirimizge bir ay ichide qarap chiqip jawab bermise naraziliq heriketlirimizni axirighiche dawamlashturimiz déduq. Ming kishilik namayishlarni élip bérishqa bizning küchimiz yétidu.”

Bu heqte qirghizistan hökümet terepning pozitsiyisini bilish üchün qirghizistan jumhuriyiti hökümiti xelq'ara munasiwetler idarisige téléfon qilduq. Mezkur idarining bashliqi médét türkmenof bu mesilini nahayiti siliq diplomatiyilik yol bilen hel qilish kéreklikini éytti. U mundaq dédi:

“Biz tuyuqsizla xitay hökümitige bu mesilidiki naraziliqimizni bildürelmeymiz. Bu xitayning ichki ishi. Elwette, u yaqtiki ehwallargha ichimiz köyidu, emma ular étnik qirghiz bolsimu, lékin qirghizistan puqrasi emes. Hazirqi waqitta xitay bizning asasliq meblegh salghuchi qoshnimiz. Ular bilen munasiwitimizni buzushni men toghra körmeymen, bu méning shexsiy pikrim. Buni diplomatik yol bilen hel qilish kérek.”

Siyasiy penlerning magistir namzati, “Ittipaq” gézitning mu'awin muherriri rehimjan hapizi ziyaritimizni qobul qilip, nöwette dunya miqyasida xitay hökümiti sherqiy türkistanda qurghan jaza lagérlirigha qarshi naraziliq bildürüsh namayishliri élip bériliwatqanliqini bildürdi. U sözide qirghizistan puqralirimu Uyghur diyaridiki qérindashlirigha yürgüzülüwatqan zulumlargha qarap jim turalmaydighanliqini tekitlidi.

“Qirghizistan 24” we “Katsu médiya” qatarliq taratqularning bildürüshiche, namayish qatnashquchiliri qachan teleplirige éniq jawab bérilgüche bu namayishni dawamlashturidighanliqini bildürgen. Pa'aliyetchi baktibek nur'ali oghlining “Qirghizistan 24” axbaratigha bergen melumatida yene bir qanche meydan namayish bolidighanliqidin signal bergen. U sözide xitayning Uyghur aptonom rayonidiki qérindashlirigha yürgüzüwatqan zorluq-zombuluqlirigha yol bermeydighanliqini tekitligen. 

“Sputnik qirghizistan” axbarat agéntliqining hökümet köchmenler bölümining melumatlirigha asaslinip bergen xewiride axirqi sekkiz yil ichide jem'iy 214 neper xitay puqrasining qirghizistan puxraliqini alghanliqini, ularning ichide 129 nepirining étnik qirghiz ikenliki bildürülgen. 

Mezkur axbarat agéntliqining bildürüshiche, ötken yili, yeni 2017 yilida qirghizistanda ishlesh ruxsiti alghan chet'ellikler 14768 kishige yetken. Ularning ichide 11593 kishi xitayning ichki ölkiliridin kelgen xitaylar iken. Halbuki, 2017 yilida Uyghur aptonom rayonida yashighuchi türkiy tilliq milletlerdin héch bir kishining xitay chégrasidin chiqishigha ruxset bérilmigen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.