Rabiye qadir xanim muxbirlarni kütüwélish yighinida Uyghurlarning weziyiti heqqidiki muhim so'allargha jawab berdi

Charshenbe küni, dunya Uyghur qurultiyi re'isi rabiye qadir xanim amérika döletlik axbarat kulubida yeken weqesining tepsilati heqqide élan qilghan bayanatida, xitay hökümitining yekende qirghinchiliq qilghanliqini bildürdi. U, yeken élishqudiki weqede kélip chiqqan adem chiqimining xuddi barin weqesi, ghulja weqesi we 2009 - yili 5 - iyul ürümchi weqesige oxshashla köplikini, biraq buningdin dunyaning xewersiz qalghanliqini bayan qildi we amérika hökümitini weqege diqqet qilishqa chaqirdi.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, yeken élishqu weqesining esli mahiyitini dunya jama'etchilikige bildürüsh meqset qilin'ghan “Sherqiy türkistandiki ensizlik: xitay tilgha almaywatqan heqiqetler” mawzuluq axbarat élan qilish yighinida rabiye xanim aldi bilen weqelerning emeliyitini dunyagha ashkarilashta axbaratchilarning intayin muhim rol oynaydighanliqini, hazirghiche chet'el muxbirlirining Uyghur élida yüz bériwatqan weqelerni dunyagha xewer qilishta muhim rol oynighanliqini tekitlidi. Rabiye qadir xanim Uyghurlar 65 yildin buyan xitay zulumigha uchrap kéliwatqan bolsimu, emma 2009 - yilidin buyanqi zulumning héchqachan körülüp baqmighan derijide éghirliqini tekitlidi. U, bu nöwet yeken élishquda yüz bergen weqeni xitay hökümitining yene oxshashla zorawan - térrorchilar peyda qilghan weqe, déyish arqiliq, buni térrorluq weqesi qilip körsitip, özining basturush herikitini aqlashqa urun'ghanliqini, élishquda yüz bergenlerning emeliyette xitay hökümiti éytqandin pütünley perqliq ikenlikini éytti. Rabiye qadir xanim sözide, yeken élishqudiki weqede öltürülgen Uyghurlarning sanining eng az dégende 2000 din ashidighanliqini, bu reqemning chinliqini ispatlaydighan oxshimaydighan menbeler barliqini, biraq, xitay hökümitining emeliyetni qattiq yoshuruwatqanliqini éytti. Rabiye xanim shundaqla weqedin kéyin xitay hökümitining yézidiki déhqanlarni medeniyet inqilabi mezgilige oxshash mejburiy halda qoligha toqmaq tutquzup, mejburiy halda atalmish térrorchilarni qoghlap tutushqa chiqiriwatqanliqini, yeken weqesidin kéyin rayonda hélihem keng kölemlik tutqun qilish herikitining dawam qiliwatqanliqini éytti. Rabiye qadir xanim kéyin dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi ömer qanat ependini yekendiki weqe heqqide özliri igiligen uchurlar we herqaysi xelq'ara axbaratlarning muxbirliri igiligen uchurlar asasida teyyarlap chiqilghan in'gilizche doklatni oqup bérishke teklip qildi.

Bu axbarat élan qilish yighinigha amérika, yaponiye, türkiye we teywen qatarliq dölet we rayonlarning axbarat organlirining muxbirliri qatnashqan bolup, zal ichi liq tolghan idi. Ular yuqiridiki doklat bérish qismi ayaqlashqandin kéyin, muxbirlarning erkin so'al sorash qsimida bes - beste rabiye qadir xanimdin so'al soridi. Muxbirlar qiziqip sorighan so'allarning biri, amérika hökümitining Uyghur mesilisige qandaq pozitsiyide boluwatqanliqi, ularning amérika - xitay uchrishishlirida Uyghur mesilisini tilgha éliwatqan - almaywatqanliqi boldi. Rabiye qadir xanim buninggha jawaben, elwette amérika hökümitining Uyghurlarning weziyitini yéqindin közitip kéliwatqanliqini, özlirining her qétim hökümet emeldarliri we amérika dölet mejlis ezaliri bilen ötküzgen uchrishishlirida ulardin Uyghur weziyitige diqqet qilishni telep qilip kéliwatqanliqini, amérika da'iriliriningmu xitay bilen bolghan uchrishishlarda bu mesilini meyli ashkara, meyli yépiq yighinlarda otturigha qoyuwatqanliqini bildüridighanliqini éytti.

Yighinda yene, muxbirlardin biri rabiye qadir xanimning yéqinda teywen musteqilliqini telep qilidighan aliy mektep oqughuchilar wekillirini qobul qilip ular bilen körüshkenlikini, buning sewebining néme ikenlikini we ular bilen néme ortaqliq bar, dep qaraydighanliqini soridi. Rabiye qadir xanim uninggha jawaben, teywendiki bu oqughuchilarning tinchliq yoli arqiliq özlirining xitay kommunist hakimiyitidin musteqil bir dölet bolush arzusini ipadilep kelgenlikini, ularning bu tinchliq bilen arzusini namayen qilish yoli, ularning iradisi we axiriqi nishanining Uyghurlargha oxshaydighanliqini, shunga ular bilen ortaqliqi bar dep qaraydighanliqini, chet'ellerdiki démokrat xitay teshkilatliriningmu Uyghurlarning pa'aliyetlirini hazirghiche qollap kelgenlikini bayan qildi.

Yighinda muxbirlar yene, Uyghurlarning shinjang we sherqiy türksitan atalghusi heqqidiki köz qarishini sorighanda, rabiye qadir xanim Uyghur élining tarixi ismining sherqiy türkstan dep atilidighanliqi, shinjang dégen isimning xitay hökümiti Uyghur élini bésiwalghandin kéyin bergen isimliki, xelq'ara metbu'atlarda xitaylar shizang dep ataydighan jay tibet dep atiliwatqan bolsa, Uyghurlarningmu öz yurtini bashqilarning sherqiy türksitan dep atishini arzu qilidighanliqi, shunga chet'el muxbirlirining bu zéminni atighanda sherqiy türkstan dégen isimni qollinishini ümid qilidighanliqi qatarliqlarni tekitlidi.

Yighinda yene, yéqindin buyan xelq'ara metbu'atlarning qiziqishini qozghighan iparxanning karton filimining ishlinish mesilisi heqqidimu so'al soraldi. Shübhisizki, bu, yéqindin buyan chet'el muxbirliri qiziqiwatqan yene bir muhim weqe bolup qalghan idi. Muxbir bu karton filimning ishlinishige Uyghurlarning qandaq qaraydighanliqini sorighanda, rabiye qadir xanim iparxanning tarixining emeliyette pütünley perqliq ikenlikini, xitay hökümitining Uyghurlarning eng sezgür, eng nazuk héslirigha taqishidighan bir mesilini teshwiqat wastisi qilip tallap xata qilghanliqini, buning Uyghurlarni téximu ghezeplendüridighanliqini éytti. Muxbirlar yene néme üchün xitay hökümitining Uyghurlarning mesilisini diniy radikalliqqa baghliwalidighanliqini, buning asasi bar - yoqluqini soridi. Rabiye qadir xanim xitay hökümitining Uyghurlarning musulman bolghanliqidek bir pakitni suy'istimal qilip turup, uni hazir xelq'arada éqim boluwatqan diniy radikalliq we térrorluqqa qarshi turush dolquni boyiche bazargha sélip, uni bir terep qilishqa urunuwatqanliqini, emeliyette Uyghurlarning bügün tartiwatqan zolumining diniy radikalliq yaki térrorluq bilen héchqandaq alaqisi yoqluqini, biraq xitay hökümitining Uyghurlargha qattiq zulum qilip, öz qoli bilen Uyghurlarni radikallishishqa ittiriwatqanliqini eskertti.

Muxbirlarni kütüwélish yighini ayaqlashqandin kéyin, rabiye qadir xanim yene türkiye ixlas xewer agéntliqi we amérika awazi muxbirlirining ayrim ziyaritini qobul qildi. Rabiye qadir xanim bizning ziyaritimizni qobul qilip, bu nöwetlik axbarat élan qilish yighinini échishtiki seweb we özlirining amérika hökümitidin kütidighan ümidlirini bayan qildi. Rabiye qadir xanim sözide, Uyghur mesilisiningmu dunyaning bashqa jaylirida boluwatqan muhim weqelerge oxshashla muhimliqini, amérika u mesililerge qandaq jiddiy qarawatqan bolsa Uyghurlarning weziytigimu shundaq jiddiy qarishi kéreklikini tekitlidi.