Ömer bék'alining ayali we kichik oghli istanbul ayrodromida tutup qélin'ghan

Ömer bék'alining xanimi roshen'gül tashmuhemmedning pasporti. 2018-Yili 16-séntebir, türkiye.

Ömer bék'ali bilen kétip, hazir türkiyede uning bilen yashawatqan ikki perzenti anisini kütmekte. 2018-Yili 16-séntebir, türkiye.

Xitayning Uyghur, qazaq qatarliq milletlerni qayta terbiyelesh namidiki lagérlargha qanunsiz qamap, u jayda qamalghanlargha ménge yuyush we xorlash élip bériwatqanliqi heqqide erkin asiya radi'osi we bashqa xelq'araliq axbaratlargha ashkara ispat bergen qazaqistan puqrasi ömer bék'ali bir qanche ay ilgiri qazaqistandin ayrilishqa mejbur bolghan we istanbulda a'ilisi bilen yene qayta jem bolushni endishe ichide kütmekte idi. Halbuki, mingbir japada yoldishi ömer bék'ali bilen jem bolush üchün almutadin kichik oghlini élip istanbulgha kelgen roshen'gül we uning kichik oghli shu tapta istanbul ata türk ayrodromida tutup turulmaqta. Ömer bék'ali istanbul ataturk ayrodromida turup biz bilen alaqileshti. U ayalining tutup qélin'ghanliq heqqidiki awazini ewetip berdi.

Roshen'gül: “Ömer méni mayerde tutup élip qaldi, pasportung chataqken deydu...”
Ömer bék'ali: “-Yighlima men hazir kirimen...”

Ömer bék'ali insan heqliri teshkilatlirining yardimi bilen 7-ayda ikki balisini istanbulgha élip kelgen bolsimu, emma ayali roshen'gül we kichik oghlining pasport hem wiza resmiyetlirini béjirishi bir mehel kashiligha uchrap, bu a'ile almuta we istanbulda ikkige bölünüp turmaqta idi.

Ayali roshen'gül xanim we kichik oghli muhemmed bék'alining türkiyege kirgüzülmigende ularning aldi bilen almutagha, andin xitaygha qayturuwétilish éhtimalliqi yuqiri ikenlikidin endishe qilghan ömer bék'ali radiyomiz arqiliq öz bayanatini bildürdi.

U mundaq dédi: “Roshen'gül axsham 9din 15 minut ötkende istanbulgha chüshken. Hazir ular ichide pasport kontrolida turuwatidu. Men sirtta ikki bala bilen saqlawatimen. Eger yaxshi künning yamini bolup roshen'gülni qayturuwétidighan ish bolsa bu a'ile menggülük ikkige bölünüp kétidu. Ayalim roshen'gül tashmuhemmed pasportini we 5 kün ichide qazaqistandin chiqip kétish resmiyetlirini toluq béjirip, pasportigha chiqish wizisini chaplitip, “Astana k s 911” qétimliq ayropilanda olturup, 2018-yili 9-ayning 16-küni, sa'et 18:55 te istanbul hawa liniyesi boyiche almutadin istanbulgha qarap uchqan. Ayropilan shu küni sa'et 21:15 te istanbulgha qon'ghan. Bir sa'ettin kéyin roshen'gülning xitay pasporti, oghlum muhemmetning qazaqistan pasporti bilen istanbul ayroportida tutup qélin'ghanliqidin xewer taptim, mana hazirghiche qoyup bérilmidi”.

Ömer bék'ali Uyghur diyaridiki türme we atalmish terbiyelesh lagérida yétip, qazaqistan terepning arilishishi bilen qazaqistan'gha qaytip kelgendin kéyin xatirjem yashiyalmay türkiye kelgen we uning a'ilisi qayta parchilinip hazirghiche jem bolalmay kelmekte idi. Xitay da'irilirining jaza lagérliridiki jinayetlirini özining kechmishliri arqiliq xelq'araliq chong metbu'atlargha pash qilghan ömer bék'alining, nöwette Uyghur diyarida qalghan ata-anisi we barliq qérindashlirining lagérgha qamalghanliqi melum. Ömer bék'ali we uning qazaqistanda tughulghan perzentliri qazaqistan girazhdani bolsimu uning Uyghur ayalining téxi girazhdanliq resmiyetliri pütmigenliki üchün xitay pasportini qollinishqa mejbur bolghan idi.

Lagér heqqide guwahliq bergen ömer bék'alining chüshendürüshiche, istanbul ayrodromidiki saqchilar roshen'gül we ikki yashliq muhemmetning pasportini yalghan dégen guman bilen tutup qalghan. Ömer bék'ali “Ularning pasporti yalghan bolsa xitaydin qazaqistan'gha, qazaqistandin türkiyege qandaq kéleleytti? buningda xitayning qoli bar dégen gumanda ikenliki” ni bayan qildi. Uning éytishiche؛ roshen'gül 5 kün möhlet ichide chégradin chiqip kétish sherti bilen qazaqistandin ayrilghan, eger ular qazaqistan'gha qayturulsa ularning qazaqistan'gha kirish wizisi yoq bolup, xitaygha qayturush éhtimalgha yéqin iken.

Istanbul ayrodromida ensiz bir kéchini endishe bilen tanggha ulighan roshen'gül xanim, özi solap qoyulghan ishxanidin ziyaritimizni qobul qildi. Bu ana özidin bekrek yenila özini töt köz bilen kütüwatqan balilirining perishan boluwatqanliqidin puchuliniwatatti. U mundaq dédi:
“Men yaxshi, hazir méni bashqa bir qancheylen bilen bir ishxanigha solap qoydi, biraq mu'amilisi yaxshi, tamaqmu ekirip berdi. Shu bala kichik bolghachqa yighlap aware qiliwatidu, ayaqta ayroportta tünügündin buyan méni saqlawatqan ikki balamchu téxi?. Ular apam chiqmighuche ketmeymiz dep soghuq orunduqta olturup chiqiptu kéchiche... Xitay pasporti bilen chüshtüm, hemme némem bar qolumda, almutadin chiqip ketse bolidu dep sottin bergen qeghez bar, türkiyege éléktronluq wizammu bar. Qazaqistandin öz ixtiyaring bilen kétimen dewatisen, bashqigha biz képil emes, besh kün ichide chiqip ketseng bolidu dégen idi. Bundaq bolarini bilmidimde men”.

Muxbir: qanchilik ayrilip turdunglar bu qétim?

Roshen'gül: ömer bilen ikkinchi qétim uzun ayrilip turuwatimen. Bultur 3-aydin 11-ayghiche bir ayrilduq, ömer qutulup kélip kéyin bu yil 5-ayning 20-küni türkiyege mangghan, mana 4 ay boldi ayrilip turuwatimiz.
Muxbir: éringiz yéningizda yoq iqtisadtinmu qiynaldingizmu?

Roshen'gül: shundaq, öyde satqudek bar nersemning hemmini sattim, pulgha yarighudek nerse bolsila sétip ballirimning, yoldishimning yénigha baray deptimen'ghu.

Muxbir: bu yerdiki tutup qalghan saqchilar néme dédi?

Roshen'gül: bular shu pasportqa tirep turuwatidu, hemme némini shu pasportqa tayinip qanunluq resmiyetlerning hemmini ötep kelgen tursam, u pasportni ishenchlik dep oylaymende, pasportungda mesile bar deydu, xitay düshmenlik qilghan bolsa men uni bilmeymen dédim. Men shuningdin gumanliniwatimen.

Muxbir: hazir sizni éniq qachan qoyup béridighinini dédimu?

Roshen'gül: yaq téxi, tünügün méni almutagha qayturuwetmekchimu bolghan. Eger méni qayturuwetse xitaygha qayturushi mumkinde, chünki méning qazaqistanda qanunluq turidighan wizammu yoq hazir. Qazaqistan'gha qayturulsam, ular méni xitaygha qayturup bérishi mumkin.

Biz istanbul ata türk ayroporti tamozhna we saqchi ishxanilirigha téléfon qilghan bolsaqmu, ular bilen alaqe baghlash mumkin bolmidi.

Türkiyede pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan teshkilatlar birlikining re'isi hidayetulla oghuzxan, mezkur teshkilatningmu bu kélishmesliktin xewiri barliqi we türkiye köchmenler idarisining bash diréktorining özige “Ularni qayturmaymiz, türkiyege kiridu, munasiwetlik resmiyetliri tügigen haman yéqin arida qoyup bermekchi” dégenlikini bildürdi.

Ömer bék'ali pütün xelq'ara metbu'atlargha özining awazini tarqitishni xalaydighanliqi we türkiye jumhuriyitini xitayning rehimsiz jinayetlirige qarap turmasliqini, eger roshen'gül we kichik oghli xitay yaki qazaqistan'gha qayturulghanda, buning Uyghurlar we türkiye jumhuriyiti üchünmu oxshashla paydisiz bolidighanliqini eskertti.

Hazirgha qeder bir qanche xelq'araliq axbarat agéntliqliri we kishilik hoquq teshkilatliri bu ehwaldin xewer tapqan bolup, ularning ömer bék'ali a'ilisining bu krizistin qutulushigha köngül bölüwatqanliqi melum.

Ömer bék'alining bügün yeni, 17-séntebir sa'et 10 da bergen eng yéngi uchurigha qarighanda, birleshken döletler teshkilatining insan heqliri kommisartliqi istanbulda turushluq ishxanisining xadimi, ömer bék'aligha xewer bérip, özlirining istanbul tamozhna xadimliri bilen alaqe qilghanliqini bildürgen we roshen'gülning qayturulmaydighan bolghanliqini, roshen'gül türkiyege panahliq iltimasini sunsa bolidighanliqi, özlirining ularni bu krizistin qutuldurushqa hemkarlishidighanliqini éytqan, emma qachan qoyup bérilidighini éniq emes bolup, da'iriler ulargha yuqiri orunlarning buyruqini kütüwatqanliqini dégen iken.