Uyghur közetküchiler pichan da'irilirining xitay qatilni rohiy késelge chiqirishi heqqide pikir bayan qildi

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, pichandiki xitay da'iriliri 7 yashliq Uyghur balini chanap öltürgen xitay qatil gumandarini, rohiy késelge chiqirip teshwiqat élip barghandin buyan, pichandiki yerlik xelq nöwette bu teshwiqatqa süküt bilen bilen jawab qayturmaqta.

Emma erkin pikir qilish imkanigha ige bolghan muhajirettiki Uyghurlar özlirining türlük jama'et sorunlirida, xitay da'irilirini qatilni qoghdap qélishning qanuniy yolini achmaqta dep tenqid qilishmaqta. Muxbirimiz bügün bu munasiwet bilen norwigiyediki sabiq adwokat bextiyar ömer ependi we amérikidiki siyasiy pa'aliyetchilerdin nurmemet musabayning pikirlirini igilidi. Nurmemet musabay, xitayning qatilni qoghdap qélish üchün uni rohiy késelge chiqarghanliqini ilgiri sürse؛ bextiyar ömer, xitayning weqening siyasiy we milliy tesirini kichiklitish üchün pakitlarni burmilawatqanliqini otturigha qoydi.

Töwende muxbirimiz shöhret hoshurdin bu heqte tepsiliy melumat anglaysiler.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, pichanda 7 yashliq balini chanap öltürgen xitay qatilning rohiy késelge chiqirilishi, muhajirettiki Uyghurlar arisida ghulghula qozghidi. Sabiq adwokat bextiyar ependining qarishiche, eger qatil gumandari rohiy késel dep qaralsa, u chaghda uninggha héchqandaq jaza kelmeydu, u a'ilisige qayturulushi, hetta hökümet teripidin heqisz dawalinishi we béqilishi mumkin. Biz bügün mezkur qatil gumandarining rohiy késel ikenlikining ras bolush éhtimalliqi barmu? eger xitay pakitni burmilawatqan bolsa, yetmekchi bolghan meqsiti néme dégen timilarda, nurmemet musabay we bextiyar ömer ependilerning pikirlirini soriduq:

So'al: sizche, xewerdiki pakitlargha qarighanda, qatil gumandarini “Rohiy késel idi” dégen chüshendürüsh eqilge uyghunmu?

Nurmemet musabay: qatil weqeni sadir qilishtin awwal normal bir xizmetchi bolghandimu, bir xumdanning ishchilirini bashquruwatqan guruppa bashliqi. Bir Uyghurning balisini öltüriwétip “Eslide men buni emes, bashqa bir xenzuni öltürmekchitim” dégen gepke ishinishning özi eqliy ajizliq bolidu. Menche, qatil eqliy jehettin nahayiti normal.

Bextiyar ömer: qatil weqeni sadir qilip bolup, saqchigha özini melum qilghan, özini qoghdashni bilgen. Bumu qatilning eqliy jehettiki normalliqini ipadileydu.

So'al: undaqta, xitay da'irilirining qatilni rohiy késelge chiqirishtiki meqsiti néme bolushi mumkin? yeni qatilni qoghdimaqchimu? yaki milliy isyanning aldini élish üchünmu?

Nurmemet: menche asasliqi qatilni qoghdimaqchi. Qatilni qoghdash arqiliq, sherqi türkistandiki xitay köchmenlerni bu zéminda xatirjem we tewrenmey yashashqa ilhamlandurmaqchi.

Bextiyar ömer: menche asasliq meqset qatilni qoghdash emes, weziyetni ongshash؛ yeni weqeni kichiklitip körsitip, weqening mahiyitini burmilap, milliy isyanning aldini almaqchi. Chünki, weqe yüz bergen küni ölgüchining a'ile - tawbi'ati we xolum - qoshniliri qozghilip ketken we xumdan etrapidiki xitay öylirige hujum qilghan. Xitay milliy isyanning aldini élish üchün angliq yaki angsiz ahalda qatilgha chapan yépiwatidu.

So'al: da'iriler yéqindin buyan etraptiki uch yézida, bu milliy weqe emes, siyasiy weqe emes, diniy weqemu emes dégen teshwiqatni élip bériwatidu؛ sizche, bu chüshendürüshlerning ilmiy asasi barmu?

Bextiyar ömer: bu weqe yüz bergen kündin bashlap siyasiyliship bolghan, chünki weqege yalghuz qanun organliri emes, hökümet organliri arilashqan, partkom sékritari qatilni jazalaymiz dep wede bergen, diniy zatlar heriketke ötken. Démek weqeni siyasiy xaraktéridin ayrip qarash mumkin emes.

Nurmemet musabay: weqe yüz bérishtinla bir siyasiy weqe, yeni weqeni keltürüp chiqarghan sewebler siyasiy. Eger xitay köchmen éqini bolmisa, xitay köchmenlirini ilhamlandurush we jasaretlendürüsh bolmisa, bir xitayning Uyghurning zéminida, Uyghurning mehelliside, bir Uyghur balisini öltürüwétishi we qéchip ketmey özini saqchigha melum qilalishi mumkin emes. Qatil hükümetke ishinidu, saqchilargha ishinidu, shuning üchün weqe sadir qilghan hem özini saqchigha melum qilghan.

So'al: pichanning xitay partkom sékritari ölgüchi a'ile - tawabi'atigha shu küni, qatilni téz we qattiq jazalaymiz dep wede bergen. Hazirqi ehwalda qatilning jazalanmaydighanliqidin shepe bériliwatidu. Undaqta weziyetning aqiwiti qandaq bolushi mumkin?

Bextiyar ömer: eslide partkom sékritari wede béreleydighan bir ish emes, sékritar weqeni tinjitish üchün, a'ililerning achchiqini bésish üchün jama'etni aldighan. Eger partkom sékritarining wedisi rast bolsa, bu déloda qanun höküm chiqarmaydu, siyaset höküm qilidu, undaqta, ölgüchi a'ile - tawbi'atliri qattiq ching turghan ehwalda, qatil jazalinidu, bosh tursa bésiqip kétidu, qatil aman qalidu dégen gep.

Nurmemet musabay: menche xitay qatilni jazalimaydu, qatil yene aman qalidu, emma weqe bekla échinishliq weqe, uruq - tughqanlirining we yurt jama'itining untulup kétishi mumkin emes, menche isyan yene chiqidu, qatil tégishilik jazasini körmigiche, chiqqan herqandaq isyan heqliq dep qaraymen.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, yuqirida pichandiki yette yashliq bali'ini öltürgen xitay qatilining rohiy késelge chiqirilishi heqqide Uyghur pa'aliyetchilerning qarashlirini anglidinglar.