Almutada'iki Uyghurlar “Matem küni” de xitayning Uyghurlargha qaratqan siyasitini eyiblidi

Melumki, buningdin bir nechche yil ilgiri dunya Uyghur qurultiyi xitayning dölet bayrimi 1-öktebir künini Uyghur xelqi üchün “Matem küni” dep élan qilghan idi.

Ene shuningdin buyan dunyaning bashqimu memliketliride yashawatqan Uyghurlar bilen bir qatarda qazaqistandiki Uyghurlarmu pa'aliyet ötküzüp, uningda kommunistik xitay hökümitining Uyghur diyarida élip bériwatqan basturush siyasitige naraziliq bildürmekte. Bu yilqi pa'aliyet bolsa, Uyghur élidiki bu siyasetning heddidin ashqan bir waqtigha toghra kelmekte. Shu munasiwet bilen 30-séntebir küni almuta shehirining sultanqorghan mehellisidiki “Arzum” réstoranigha jem bolghan Uyghurlar xitayning siyasitini qattiq eyiblidi. Uninggha almuta shehiri we nahiyelerdin kelgen wekiller bolup, 100 oshuq adem qatnashti.

Murasimda aldi bilen azadliq, erkinlik yolida qurban bolghanlarning rohigha atap qur'an tilawet qilindi. Andin kéyin yash pa'aliyetchi adilem mesimjan “1-Öktebir matem küni” témisida doklat qildi. U öz doklatida xitay hakimiyitining 1949-yildin tartip ta bügün'giche Uyghur élide élip barghan siyasiti, uning aqiwetliri, Uyghur we bashqimu xelqlerning xitayning bu siyasitige qarshi qiliwatqan naraziliqlirining tüp meqsiti heqqide toxtaldi.

Andin sözge chiqqan siyasetshunas qehriman ghojamberdi xelq'ara weziyet, xitayning Uyghur élidiki milliy siyasiti hemde dunya Uyghur qurultiyining bir ay ichide élip barghan pa'aliyetliri heqqide tepsiliy melumat berdi.
Murasimda sözligen almuta wilayitining chélek yézisidin kelgen wekil abduqeyyum axunof, dunya Uyghur qurultiyining ma'arip komitéti bashliqi dilnur qasimowa, “Turan dunyasi” jem'iyetlik fondining mudiri karlin mexpirof we bashqilar Uyghur élidiki weziyet, birlik, ittipaqliq heqqide öz pikirlirini otturigha qoydi.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan almuta shehiride neshr qilinidighan “Éhsan” zhurnili tehrirat bölümining ezasi sedirdin ayupof ependi Uyghurlar bügünki weziyette némilerge chong köngül bölüsh kéreklikini körsitip, mundaq dédi: “Uyghurlarning béshigha kelgen bügünki kündiki zulum biz üchün chong bir sinaq. Mushu zalimlarning zulumigha qarshi biz köngüldikidek heriketlerni qilalmaywatimiz. Mesilen, birinchi qilidighan herikitimiz ittipaqlishishimiz kérek. Ikkinchi, bir awaz bilen shulargha qarshi turup, jawab qayturushimiz kérek. Biraq bügün teshkilatlar yaki öz'ara bolsun, chüshenmeslikler bar. Shundaqla weten'ge, milletke bolghan közqarishimizni ajizlashturuwalduq.”

Sedirdin ayupof peqet birlik we ittipaqliq arqiliq birer meqsetke yétishke bolidighanliqini tekitlidi. U yene qazaqistanliq Uyghurlarning özining sanigha we küchige nisbeten bu yönilishte aktip pa'aliyet élip baralmaywatqanliqidin epsuslinidighanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Biz öz dawayimizni durus yerlerge yetküzüsh üchün küreshnimu öz jayida qilalmaywatimiz. Shuning üchün qazaqistandiki Uyghurlargha deydighinimiz, men yétim halette yashashqa razimenmu yaki ene shu wetenperwerlerning küchige küch qoshushum kérekmu dégen mesile üstide oylinip, ornidin des qopushini ümid qilimiz. ”

Ziyaritimizni qobul qilghan yash pa'aliyetchi adilem mesimjanning pikriche, Uyghurlar 69 yildin buyan xitay hökümitining qattiq bésim siyasiti astida yashap kelmektiken. Hazirqi künde xitay hökümitining Uyghurlar we bashqimu musulman xelqlerge qiliwatqan zorluq-zombuluq eng chékige yetken iken. U xitayning buningdiki asasiy meqsitige toxtilip, mundaq dédi: “Xitay ana tilimizni cheklesh, milliy ma'aripimizni xitaylashturush, medeniyitimizni, edebiyatimizni yoqitish, esirler boyi ita'et qiliwatqan dinimizdin chékindürüsh, tarixiy yadikarliqlirimizni ujuqturush qatarliqlarni élip bériwatidu. Qisqisi, hazir xitay kommunistik hökümiti atalmish ‛terbiyelesh lagérliri‚ arqiliq Uyghurlarni we bashqimu qazaq, qirghiz oxshash türk-musulman milletlerning ‛méngisini yuyup‚, ularni kommunistik idiyede terbiyelesh, ularning milliy özgichilikini, milliy rohini, ghururini tüp asasidin öchürüp tashlash heriketlirini qiliwatidu. Bizning ataqliq ziyaliylirimizni, milletperwer zatlirimizni chettin qamap, hetta jismaniy yoqitishqa kirishti. Shuning üchün biz pütkül dunyadiki Uyghurlar we bashqimu xelqler bilen birlikte hazirqi xitayning wetinimizde yürgüzüwatqan siyasitini qattiq eyibleymiz.”

Adilem mesimjan sözining axirida xelq'ara hoquq qoghdash teshkilatliridin Uyghur diyarida boluwatqan adaletsizliklerni qattiq tekshürüp, buninggha seweb boluwatqan da'irilerni jawabkarliqqa tartishni telep qilidighanliqini bildürdi.