Қазақистан уйғурлири хитайниң уйғур елидики бастуруш сияситини әйиблиди

Ихтиярий мухбиримиз ойған
2017.10.03
Murasim-1-Oktebir-Almata.jpg Алмата шәһириниң султанқорған мәһәллисидики бир ресторанида өткүзүлгән “матәм күни” намлиқ паалийәттин көрүнүш. 2017-Йили 1-өктәбир, қазақистан.
RFA/Oyghan

1-Өктәбир күни алмата шәһириниң султанқорған мәһәллисидики бир ресторанға җәм болған бир қисим уйғурлар “матәм күни” дәп аталған бир паалийәт өткүзди. Йүздин ошуқ адәм йиғилған мәзкур паалийәттә коммунистик хитай даирилириниң 1949-йилдин буян уйғур елидә йүргүзүватқан бастуруш сиясити әйибләнди.

Алди билән диний зат муһәммәтҗан һаҗим азадлиқ вә әркинлик үчүн қурбан болғанларға атап қуран тилавәт қилди. Андин сөзгә чиққан сиясәтшунас қәһриман ғоҗамбәрди қазақистанда йүз бериватқан өзгиришләр, болупму мәмликәт президенти нурсултан назарбайефниң елан қилған “келәчәккә нишан: мәниви йеңилиниш” намлиқ мақалиси үстидә тохтилип, униң бүгүнки күндә истратегийилик әһмийәткә игә икәнликини, шундақла қазақистанниң латин йезиқиға көчүш йөнилишидә қилиниватқан иш-пиланларни уйғурларниң бир еғиздин қоллап-қуввәтләш лазимлиқини, қазақ тили асасидики латин йезиқини асас қилип, уйғурларниңму латин йезиқиға көчүшиниң бүгүнки заман тәлипи икәнликини билдүрди. У шундақла дуня уйғур қурултийиниң 1-өктәбирни немә үчүн матәм күни дәп елан қилғанлиқини чүшәндүрди. Қ. Ғоҗамбәрди хитайниң уйғур миллитиниң миллий кимликини, мәдәнийитини, динини, тилини йоқ қилиш сияситини башлиғанлиқи, униң уйғур елидә елип барған ислаһатлири һәм уларниң ақивәтлирини шуниңдәк уйғурларниң хитайниң һазирқи сияситигә қарши наразилиқ билдүрүшиниң сәвәблирини тәкитлиди.

Радиомиз зияритини қобул қилған алмата вилайити уйғур наһийәсиниң турғуни сәйдалим амутоф уйғурларниң өткән әсирниң башлиридин тартип бүгүнки күнгә қәдәр коммунистик һакимийәтләрниң зулумини тартип кәлгәнликини оттуриға қоюп, мундақ деди: “дуня уйғур қурултийиниң тәшәббуси билән 1-өктәбирниң матәм күни дәп елан қилинғини һәқиқәтәнму наһайити дурус. Улар мушу күндин башлап бизниң земиндики мәдәнийитимизни, өрп-адәтлиримизни бузған. Һазир қәһриман ака һәммини тәпсилий сөзләп бәрди: қанчилик балилиримиз түрмиләрдә чирип кәтти, изсиз йитип кәтти. Мушуларниң һәммиси биз үчүн паҗиә. Шуниң үчүн биз бу күнни даим унтумаслиқимиз керәк”.

С. Амутоф қазақистандики сөз әркинликидин, демократийәдин пайдилинип, мушундақ паалийәтләрдә шеһит болуп кәткәнләрни хатириләш, өз пикирлирини изһар қилиш, вәтәндашлириға һесдашлиқ билдүрүш мумкинчиликлиригә игә болуватқанлиқини оттуриға қойди.

Мурасимда сөзгә чиққан “туран дуняси” фондиниң мудири карлин мәхпироф өткән әсирниң оттурилирида уйғур тәқдириниң бир қатар дөләтләр тәрипидин һәл қилинип, уйғурларниң хаһишлириниң һесабқа елинмиғанлиқини, буниң сәвәблирини йирақ өтмүштин издәш лазимлиқини билдүрди. У тибәтликләрни, қирим татарлирини вә башқиларни мисалға кәлтүргән һалда, уйғурлар билишкә һәм савақ елишқа тегиш мәсилиләр, бирлик вә иттипақлиқ һәққидә өз пикирлирини билдүрди. К. Мәхпироф бу җәһәттә билимлик, юқири сәвийилик болушниң интайин муһимлиқини, чарәк әсир тарихқа игә мустәқил қазақистанда уйғур мәдәнийитиниң, маарипиниң, мәтбуатиниң, әдәбиятиниң, сәнитиниң раваҗлинишиға мумкинчиликләрниң яритиливатқанлиқини, буни қазақ хәлқиниң уйғур хәлқигә түркчилик идийидә қиливатқан ғәмхорлуқи, қериндашлиқи дәп чүшиниш лазимлиқини изһар қилди.

Алмата шәһириниң турғуни нурамбәг баратофниң қаришичә, мәзкур паалийәтниң мәқсити хитай коммунистлириниң 68 йил илгири уйғурлар вәтинини бесивелишиға қарши наразилиқ билдүрүштин ибарәттур.

Н. Баратоф шундақла дунядики уйғурларниң һәр бириниң милләт үчүн яхши ишларни қилиш лазимлиқини, уйғурниң бүгүнки күндә тартиватқан дәрд-азаблирини хәлқара тәшкилатларниң, пүткүл дуня җамаәтчиликиниң қулиқиға йәткүзүш керәкликини изһар қилди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.