Qazaqistan Uyghurliri hörlük üchün hayatidin ayrilghan we lagérlarda azabliniwatqan qérindashlirini xatirilidi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2019.02.11
almuta-uyghur-lager-xatire-1.jpg Qazaqistan Uyghurliri Uyghur élide hörlük üchün hayatidin ayrilghan we lagérlarda azabliniwatqan qérindashlirini xatirilesh murasimigha burhan tajiddinof ependi riyasetchilik qildi. 2019-Yili 8-féwral, almuta.
RFA/Oyghan

8-Féwral küni küni qazaqistan Uyghurliri almuta shehirining dostluq mehellisige orunlashqan “Amal” réstoranida Uyghur élide hörlük üchün hayatidin ayrilghan we lagérlarda azabliniwatqan qérindashlirini xatirilidi. Dostluq mehellisining yurt-jama'etchiliki uyushturghan mezkur murasimgha almuta shehiri we nahiyelerdin bolup 500 ge yéqin adem qatnashti. Ularning arisida ziyaliylar, jem'iyetler wekilliri, yurt-jama'etchilik, yashlar, shuningdek qazaq, ézer, noghay, tatar milletliri wekilliri boldi.

Murasimgha riyasetchilik qilghan almuta shehiri ewézof rayonining bash yigit béshi burhan tajiddinof mezkur murasimning meqsitini chüshendürüp, Uyghur élide yüz bériwatqan paji'elerning qazaqistanliq Uyghurlarning diqqet neziridin sirt qalmaywatqanliqini tekitlidi.

Andin bir qatar qarimlar azadliq, erkinlik, özlirining insan hoquqliri üchün hayatidin ayrilghanlargha atap xetme-qur'an we du'a-tilawet qildi.

Uyghur élining bügünki weziyiti toghriliq doklat qilghan yazghuchi we zhurnalist shawket nezerof xitay kommunistik hakimiyitining Uyghur élige qaratqan basturush siyasiti, Uyghur diyarida yüz bergen barin, ghulja, ürümchi qanliq weqelirining kélip chiqishi we mahiyiti, mezkur kötürülüshlerning Uyghur milliy herikitidiki roli, atalmish “Terbiyelesh lagérliri” ning Uyghur, qazaq we bashqimu türk-musulman xelqlirining béshigha élip kelgen azab-oqubetliri, Uyghur élidiki weziyetke qarita qazaqistanliq Uyghurlarning aldida turghan wezipilerni tepsiliy yorutti.

Andin sözge chiqqan Uyghurlarning milliy birleshmisi re'isi hakimjan memetof xitay hakimiyitining Uyghur élide élip bériwatqan basturush siyasitining meqsiti, yeni Uyghur we bashqimu türk-musulman xelqlerni xitaylashturush herikitini élip bériwatqanliqini, xitayning “Bir belwagh, bir yol” iqtisadiy layihesi hem uning aqiwetliri, hazir Uyghur élidiki weziyetning heqiqetenmu intayin jiddiy, murekkep ikenlikini tekitlidi.

Mezkur xatirilesh murasimigha teklip qilin'ghan “Atayurt pida'iyliri” teshkilatining bashliqi sérikjan bilesh xitay hökümitining Uyghur, qazaq we bashqimu xelqlerge qaratqan basturush siyasitige qandaq qilsa qarshiliq qilghili bolidu, qandaq qilghanda xitay zulumidin azab chékiwatqan xelqlerning béshini qoshup, bu zulumdin qutuldurghili bolidu? dégen mesililerde öz qarashlirini bildürdi.

Xatirilesh murasimida sözge chiqqan ezerlerning “Turan” qurultiyining prézidénti muséyib noruzof, almuta sheherlik noghay medeniyet merkizining re'isi enwer qurmanaqayéf, almuta shehiri tatar-bashqurt medeniyet merkizi re'isining orunbasari ilmurat wafinlar Uyghur xelqining erkinlik üchün kürishide da'im uninggha yar-yölek bolush lazimliqini égiri sürdi.

Uyghur xelqining bügünki paji'elik teqdirige échinip, özlirining hésdashliqini bildürüp kelgen türkiy xelqler wekilliridin almuta sheherlik tatar-bashqurt medeniyet merkizi re'isining orunbasari ilmurat wafin Uyghurlarning bu pa'aliyetke bashqimu xelq wekillirini teklip qilghanliqidin bek xursen bolghanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Bizning tughqan qérindashlirimiz Uyghurlar, qirghizlar, qazaqlar xitayda qiyniliwatidu, shunglashqa Uyghurlar uyushturghan mejliske qoshulup, bizningmu yüreklirimiz aghriwatmaqta. Biz Uyghurlargha qandaq qilsaq, yaxshiliq qilalaymiz dégen meqsette bu murasimgha kelduq. Bizge heqiqetenmu birikish muhim”.

Murasim axirida “Mir'eli” neshriyat öyining mudiri elishir xelilof qazaqistan Uyghur jama'etchiliki namidin birleshken döletler teshkilatining bash katipi, b d t xewpsizlik kéngishi, b d t kishilik hoquq kéngishi, kishilik hoquq ishliri aliy komissarigha ewetidighan muraji'etnamini oqudi.

“Éhsan” zhurnalning tehrirat ezasi sedirdin ayupof bu murasim heqqide mundaq dédi: “Xelqimizning oyghinishini bügünki nezirimizdin körüwalghili bolidu. Biz mushundaq yighilish arqiliq wetinimizge hésdashliq bildüreleymiz. Kelgen méhmanlarning yüzidin ghem we weten'ge bolghan hésdashliqni körüwalghili bolidu”.

Yéqinda almuta wilayitining qarasay nahiyesige qarashliq qarghali yézisidiki Uyghurlarning uyushturushi bilen ene shundaq xatirilesh murasimi bolup ötken. Bu murasim uyushturghuchilirining biri hamut hüseyinof yézida 130 Uyghur a'ilisining yashaydighanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi: “Xelqimizning béshigha kelgen künler her qandaq Uyghurni oylandurmay qoymaydu. Biz 1997-yildin kéyin bir yil ötüp, nezir ötküzduq. Talay yillardin kéyin mana qirghinchiliqlargha, lagér weqelirige atap nezirlerni ötküzduq”.

Igilishimizche, Uyghur élide yüz bériwatqan paji'eler, xitay hökümitining jaza lagérliri siyasiti qazaqistanliq Uyghurlarni qattiq bi'aram qilmaqta. Qazaqistandiki Uyghurlar xitaygha qarshi chong namayishlarni qilalmisimu, emma bir yerge yighilip, özlirining qérindashlirigha hésdashliq bildürüshi en'enige aylandurghan. Uyghurlar olturaqlashqan yéza we mehellilerde her yili féwral, aprél, iyul qanliq paji'elirige béghishlan'ghan pa'aliyetler ötüp turmaqta. Qarghali yézisida ötken xatirilesh murasimi shuning bir misalidur.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.