Uyghur diyaridin qoghlan'ghan bir chet'ellikning Uyghur weziyiti heqqidiki guwahliqi (2)

Aldinqi san programmimizda Uyghur diyarida xizmet qilghan, kéyin xitay hökümiti teripidin sewebsizla qoghlan'ghan bir chet'ellik ayalning Uyghur rayonida öz közi bilen körgen we anglighanlirining birinchi qismini anglighan idinglar, bügün shuning dawami diqqitinglarda bolidu.

Aldi bilen bu chet'ellik ayal ürümchide turghan chaghlirida özining dawamliq xitay saqchilarning aware qilishigha uchrap kelgenlikini, qilghan her bir ishidin saqchilarning erzimes bahaniler bilen putaq tépip kelgenlikini sözlep berdi.

U mundaq deydu: “Eger xitay xadimlar bizge séning qiliwatqan melum ishing xata boluwatidu, dése, biz derhal bashqiche yol tutattuq, herxil usullar bilen xitay hökümitining belgilimilirige hörmet qilishqa tirishattuq. Emeliyette yaxshi diqqet qilidighan bolsaq, bizning qiliwatqan héchqandaq ishimiz xata emes, lékin hökümetke nisbeten bizning herqandaq ishimiz xata bolup körünidu.”

U yene bizge xitayda qurultay échilishtin burun, bashqa xizmetdashlirining 50 kün toxtimay ishligenlikini éytti. Uning déyishiche, bundaq uda 50 kün toxtimay ishleshning meqsiti shi jinping idiyesini yadlash we shu heqte maqale yézip uni ündidar we bashqa alaqe supilirida élan qilish iken.

U munularni bildürdi: “Ishchi-xizmetchiler xitay re'isi shi jinpingning atalmish ‛shi jinpingning yéngi dewr junggoche sotsiyalizm idiyesi‚ ni öginishke zorlinatti. Uyghurlarning kallisi mejburiy yuyulatti, emeliyette bu endize pütün bir jem'iyetke qarap yüzlen'gen idi. Men amérikigha yénip kelgendin kéyin, özümningmu ménge yuyulushning tesirige uchrighanliqini hés qildim. Chünki menmu nurghun nersilerni untup kétishke zorliniptimen.”

U kéyinche xitay hökümiti Uyghur rayoni heqqide shunche “Güzel” körsetken weziyetning emeliyette intayin qorqunchluq bir menzire ikenlikini hés qilghan iken.

U mundaq dédi: “Xitayning ichide yashighan herqandaq adem bundaq muhitning tesirige uchraydiken, emma bundaq tesirning eng köp qurbanliri yenila Uyghurlar iken. Kishilerning némige étiqad qilish-qilmasliqini belgilep bérishning özi emeliyette bir medeniyetni yoq qilishtur. Bu intayin chong bir jinayet.”

Mezkur chet'ellik ayalni eng heyran qaldurghan bir menzire xitaylarning shundaq tengpungsizliqlarni körüp turup, bu heqte awaz chiqarmighanliqi iken.

U mundaq deydu: “Men chet'ellik bolghanliqim üchün bezi xitaylar hökümetke bolghan naraziliqini manga dep bérishni xalaytti, emma xitaylar öz-ara undaq geplerni déyishmeytti. Ular natoghra mu'amilige inkas qayturushi kérek idi, biraq ular özlirining undaq qilishqa küchi yetmeydighanliqini biletti. Ularning beziliri xizmitidin ayrilip qélishtin ensirise, beziliri mektepte aran tikligen namining biraqla yoq bolup kétishidin qorqatti.”

Mezkur chet'ellik ayalning bizge yazghan xétidiki ademni eng qiziqturidighan nuqta shuki, u xitay hökümitining chet'elliklerning tesir küchige bekla ehmiyet béridighanliqini tekitligen. Biz uningdin buning qandaq bir menani bildüridighanliqini sorighinimizda, u “Yerlik xelqlerning chet'elliklerning erkinlik idiyesining tesirige uchrap kétishi hökümetni eng ensiritidighan bir nuqta” dédi.

U munularni bayan qildi: “Chet'ellikler erkinlikke ochuq-ashkara intileleydu. Uningdin bashqa chet'elliklerning mutleq köp qismi xristi'an, shexsen menmu shundaq, men özümning étiqadini yoshurmaymen. Shunga hökümet bizning yerlik ahalilerni diniy étiqad jehettin ‛zeherlep‚ qoyushimizdin ensireydiken. Méning bir oqughuchumgha mektep xadimliri chet'ellik oqutquchilar bilen bek yéqinliship ketmeslikni tapilaptu, ularning déyishiche, chet'ellik oqutquchilar ularni ‛zeherlep‚ qoyidiken.”

U yene qeshqer shehirining chet'elliklerge tutqan mu'amilisi heqqidimu söz qilip, mundaq dédi: “Qeshqerde kontrolluq téximu küchlük, asasen hemme chet'ellik qoghlinish xewpige duch kélidu. Chünki qeshqerde birer chet'ellik bir Uyghur bilen parangliship qalsa, saqchilar ikkinchi künila shu Uyghurning öyige kélip, u chet'ellikning néme dégenlikini soraydu. Bundaq ish ademni bek bi'aram qilidu.”

U ayalning bizge dep bérishiche, özining bir Uyghur dostining chet'ellik bilen munasiwiti bolghanliqi seweblik a'ile ezaliri xitayning aware qilishigha uchrighan iken.

U mundaq deydu: “Méning bir Uyghur dostum bar idi, biz heptide ikki qétim körüshüp, bille tamaq étip yeytuq, bille öginish qilattuq. Kéyin men uning a'ilisidikilerning awarichilikke yoluqqanliqini hés qilip qaldim, shuningdin kéyin biz ayda ikki qétim körüshidighan bolduq.”

Mezkur chet'ellik ayal özlirining Uyghur tili öginishige qandaq cheklimilerning qoyulghanliqi heqqidimu sözlep berdi.

U mundaq dédi: “Men Uyghur diyarigha xizmetke barghan tunji yili chet'elliklerning Uyghur tili öginishige yol qoyulatti. Ikkinchi yilidin bashlap hökümet uni chekliwetti. Bezi uniwérsitétlar hökümetning yolyoruqigha boysunmighanliqtin jazalandi. Biz xitaylarning bizni dawamliq közitip turidighanliqini bilimiz, ular bizge nurghun qétim Uyghur tilini ögenseng bolmaydu, dégenliki üchün biz amalsiz toxtitishqa mejbur bolduq.”

Bu ayal yene Uyghur diyarida élip bériliwatqan herxil medeniyet, til we tarix jehettiki cheklimilerni “Medeniyet zor inqilabi” ning qaytilanmisi dep teswirlidi.

U munularni bildürdi: “Men xitaylarning tarixni yaxshi bir öginip béqishini ümid qilimen. Bular hazir özidin perqliq, bilimlik we eqilliq ademlerning hemmini yoq qiliwatidu. Emeliyette bular pütün bir milletni yoq qiliwatidu. Tarixqa qayta nezer salidighan bolsaq ‛medeniyet zor inqilabi‚ qaytidin tekrarliniwatidu. Xitaylar öz dölitidiki puqralargha mushundaq mu'amile tutush netijiside döletke paydiliq tereplerni öz qoli bilen weyran qiliwatidu.”

Mezkur ayal axirida amérikigha qaytip kelgendin kéyin özining eyni waqitta xitay hökümitining zorlishi bilen Uyghurlarning tarix, medeniyiti heqqide nurghun yalghan sözlerni qilip salghanliqidin intayin ökün'genlikini bildürüp, mundaq dédi: “Men amérikigha qaytip kelgendin kéyin, ‛erkin asiya radiyosi‚ ning tor bétige kirip, Uyghurlarning tarixi we medeniyitige a'it kitab-matériyallarni chüshürüp oqughandin kéyin özümning xitaydiki waqtimda nurghun yalghan geplerni qilishqa mejburlan'ghanliqimni hés qildim we chöchüp kettim. Ashundaq yalghanchiliqlarni qilip yürginimdin bekla nomus qildim.”