Inkas: “Réshatkiliq mehellilerde diniy alahidiliki gewdilik Uyghurlar eng qattiq teqib we tehdit astida”

Xitay da'irilirining ürümchide 5-iyul weqesidin kéyin alghan muqimliq tedbirining biri ürümchidiki köchmenlerni merkezleshtürüp bashqurush, yeni Uyghurlar olturaqlashqan mehellilerni tam we tömür réshatkilar ichige élip nazaret qilip bashqurush. Da'iriler buni “Bixeterlik” üchün dep perdazlighan bolsimu, shu égiz réshatkiliq mehellilerde olturup baqqan we bu ehwaldin xewerdar Uyghurlarning radiyomizgha yetküzgen inkasliridin, buning xitay hökümitining mexsus Uyghurlarni, bolupmu saqal qoyghan, hijablan'ghan, diniy étiqadi ipadilen'gen Uyghurlarni bekrek nishan qilghan irqiy, milliy we diniy kemsitish tüsini alghan shundaqla Uyghurlarni bizar qiliwatqan, hetta ghezeplendürüwatqan bir tüzüm ikenliki ashkarilanmaqta.

Ürümchidiki tengritagh rayoni ümid kochisi ahaliler rayonidiki réshatka rayonida bir nechche yil ijare öy élip yashash jeryanida köp qétim mehelle amanliq xadimlirining tuyuqsiz tekshürüp parakende qilishlirigha, rohiy jehettiki xorluq we zorluqlirigha chidimighanliqidin chet'elge chiqip kétishke mejbur bolghanliqini éytqan bir Uyghur, radiyomizgha yollighan yazma uchurida mundaq dep qeyt qilidu: “Ürümchi shehiridin bashlan'ghan réshatka rayoni qurulushi sherqi türkistanning her yéride ewj aldi, hetta yéza‏-qishlaqlardiki mehelle‏-koylarmu buning téshida qalmidi. Réshatka rayoni uqumi tarixta yawropa we charrusiye yehudilarni ayrip bashqurush tüzümini yolgha qoyghanda qollan'ghan usul bolup, eyni waqitta xitayning ichki qisimda tarqitilghan ‛dölet menpe'eti hemmidin ela‚ dégen kitabta ‛bu usulni mumkin bolsa, Uyghur we tibet rayonlirida qollinishqa bolidu‚ déyilgen.

2009-Yilidiki ürümchi qetli'amidin kéyin, xitay ichide saqlap kelgen bu rezil pilanini tiwishsizla yolgha qoyushtin tedrijiy Uyghur rayonining hemme yérige kéngeytti. Ürümchi shehirining hemme yéride asasliqi Uyghurlar topliship olturaqlashqan rayonlirida yolgha qoyuldi !”

Bu kishi réshatkiliq mehelle qurush pilani heqqide mulahizilirinimu otturigha qoyghan bolup, mundaq dep körsetken: “Bu, xitayning yillar mabeynidin pilanlap kelgen réshatka rayoni pilanining bir qismi bolup, bu pilanda sözlen'gen ‛shimaliy rayonlardiki Uyghurlarni yuqiri bésim arqiliq jenubqa yötkesh‚ pilani” nimu ijra qilmaqta.

Yillardin béri shimalda yashap kelgen, hetta öy sétiwalghan, emma nopusini yötkimigen Uyghurlarni mejburiy wasite arqiliq yurtigha qoghlashqa bashlighan.

Deslep ürümchidin bashlan'ghan réshatka rayoni siniqi hazir Uyghur rayonining hemme yéride qattiq ijra qiliniwatqan bolup, eng kölemleshtürüp ijra qilin'ghan yerler ürümchi, sanji, qumul, ürümchi shehirining rahetbagh, shamalbagh, tikquduq rayonlirida hetta réshatkigha alghandin sirt, ijare öylerning ishiklirige éléktronluq qulup seplen'gen bolup, öydikiler chiqqanda-kirgende ahale komitéti biwasite bilip turalaydighan qilghan. Axshamda ahale komitétining tekshürgüchilirige sirtqa chiqqanda nege barghan, nede turghanliqini doklat qilishqa mejbur bolghan. Uyghurlarning réshatka rayonigha jaylashqan kichik tiptiki zawut we karxaniliri bu sewebtin ishchi kemchiliki, yolsiz tekshürüshler sewebidin yaki jenubtin kelgen Uyghurlarning birdin‏-bir bash qoyghudek yéri bolghanliqi seweblik mejburi taqalmaqta!”

Biz bu Uyghurning dégenlirini delillesh yüzisidin del ürümchidiki ümid ahaliler rayoni mehelle komitéti bilen alaqileshtuq, özini mehelle bashqurushqa mes'ul dep körsetken kishi, bu xil mehellilerni réshatka yaki tam ichige élip bashqurush ularni oghri-yalghandin saqlap, amanliqigha kapaletlik qilish üchün ikenlikini bildürdi, emma bashqa so'allirimizni jawabsiz qoydi.

Radi'omizgha bu heqte ürümchidiki réshatkiliq mehellide olturush jeryanida özining béshidin ötkenlerni sözlep bergen nam sheripini ashkarilashni xalimighan Uyghur bolsa, réshatkiliq mehellidikiler saqalliq erler, héjablan'ghan ayallargha oxshash diniy alahidiliki gewdilik bolghan, din'gha étiqad qilghuchi amma ikenlikini, mehelle komitétining bashqurghuchiliri, hetta Uyghurlarning héyt-bayram, nezir-chiraghlirida, uruq-tughqanlar bilen normal yighilish élip bérishigimu tosqunluq qilip, ammini bizar qiliwatqanliqini, ammining bu xil rezil tüzümlerge, xorluqqa ghezepliniwatqan bolsimu ipadileshke amalsiz qéliwatqanliqini bildürdi.

Bu programmini iltebir tehrirlidi.