Ataqliq naxshichi senuber tursunning 5 yil késilgenliki ilgiri sürümekte

Uyghur xelqining qelb töridin orun alghan köp qirliq sen'etkar, ataqliq naxshichi senuber tursunning 2017-yilining axirliri tutqun qilinip, 5 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi ilgiri sürülmekte. Bu heqtiki uchurlar ijtima'iy taratqularda keng tarqilip, Uyghur jama'iti we shundaqla xelq'aradiki Uyghur

Senuber tursun Uyghur xelq naxshilirini we “On ikki muqam” larni wayigha yetküzüp orundap, Uyghur xelqining qizghin alqishigha érishken dangliq naxshichidur. U yene özining serxil muzika ijadiyetliri, Uyghur sen'iti tetqiqatliridiki izdinish netijiliri bilenmu étirap qilin'ghan bir köp qirliq sen'etkar.

El söygen sen'etkar senuber tursunningmu xitay hökümiti teripidin tutqun qilinip 5 yilliq késilgenliki heqqidiki uchurlar Uyghurlarning yara bolghan yürikini yene qanatti.
Ötken yilining axirida özining tiwittér we féysbuk bétide inkas yézip, senuber tursunning xitay teripidin tutqun qilinip 5 yil késilgenliki heqqidiki uchurlardin perishan bolghanliqini ipadiligen london uniwérsitétining oqutquchisi, Uyghur muzika tetqiqatchisi, doktor rachél harris xanimning éytishiche, uning senuber tursun bilen bolghan dostluqigha bu yil 18 yil tolghan iken.

Rachél xanim senuber tursun bilen bolghan kespy hemkarliqining tunji qétim 2001-yili senuber tursun we uning akisi merhum nurmuhemmet tursunni amérika simissoniyen muzéyi teripidin 2002-yili washin'gitonda ötküzülgen “Xelq'ara yipek yoli sen'et féstiwali” gha teklip qilish bilen bashlan'ghanliqini, emma eyni chaghda xitay hökümiti ularni amérikigha kélip konsértqa qatnishishtin tosup qalghanliqini eslep ötti.

Senuber tursun rachél xanimning wastisi bilen en'giliyediki agaxan muzika fondining teklipini qobul qilip, en'giliye, fransiye we italiye qatarliq döletlerde konsirt qoyghan. Emma 2016-yili 11-ayda senuber pasportining tartiwélin'ghanliqini bildürgendin kéyin rachél xanimning uning bilen bolghan alqisi pütünley üzülgen. 

Senuber tursunning her bir naxshisini oxshashla söyüp anglaydighanliqini bildürgen rachél xanim senuber tursundek yuqiri sewiyilik yétük bir sen'etkar, el söygen naxshichi we Uyghur sen'itining yarqin bir simowolining tutqun qilinishini xitay hökümitining Uyghur medeniyitini süpürüp tashlashtek niyitidin bashqa nerse emes dep chüshünidighanliqini éytti.

U ötken yili dikabirda senuber tursunning tutqun qilin'ghanliqini xitaydiki bezi kespdashliridin anglap, bu qayghuluq uchurni delilleshke urun'ghan bolsimu delilelmigenlikini bildürdi. U yene senuberning bu yil noyabirda shi'en uniwérsitétida ötküzülmekchi bolghan naxsha kéchilikining bikar qilinishining özidin senuberning bir péshkellikke uchrighanliqini perez qilghanliqini bildürdi. Rachél xanim yéqinda en'giliye agaxan muzika fondidin senuber tursun heqqide xitaygha naraziliq bayanati élan qilishni iltimas qiliwatqan iken.

Biz senuber tursunning qachan, néme sewebtin tutulghanliqi, qeyerdiliki heqiqde tepsiliy melumat élish üchün u ilgiri bilim ashurghan shangxey muzika uniwérsitéti we Uyghur aptonum rayonluq muqam ansambili qatarliq jaylar bilen alqilishishqa tirishqan bolsaqmu, lékin télifonimiz ulanmidi.

Uyghur aptonum rayonluq medeniyet nazaritining teshwiqat ishxanisigha téléfon ulan'ghan bolsimu, emma xitay xadim bu heqte özining héchnime bilmeydighanliqini éytti. U bizning kadirlar bölümi bilen alaqilishishimizni éytip, téléfonni qoyuwetti. 

Tursun chang dep dang chiqarghan chalghuchi sen'etkar a'iliside-1971 yili dunyagha kelgen senuber tursun 5-6 yash chaghliridin bashlap dadisidin dutar, sattarlarni chélishni ögen'gen. U séhréi küchke ige mungluq awazi bilen bashlann'ghuch mektep chaghliridila mektep sehniliride chaqnashqa bashlighan. Uyghur aptonom rayonluq sen'et institutigha oqushqa kirip muzika fakultétining-3 yilliqida oquwatqan chaghlirida “Séningdin ayrilsam qandaq qilarmen” namliq muhemmetjan rashidinning tékistige tunji ahangini ishlep we özi orundap naxsha ijadiyet sépige kirgen. 

Senuber tursun ijrasida we ijadiyetliride “Ana yurt”, “Yulluqum”, “Her kimning güli bolsun” qatarliq 30 din artuq xas naxsha muzika pilastinkiliri neshir qilinip tarqitilghan. Senuber tursunning yene yéqinqi yillarda 3 dane ün we sin pilastinkiliri amérika, italiye we türkiyide neshrdin chiqishi muhajirettiki Uyghurlarning ghérip qelbige melhem bolghan idi. 

“Qit'eler ara qanatlan'ghan küy-senuber tursun” namliq maqalining aptori aziz eysa elkun ependi senuber tursunning naxshilirigha baha bérip mundaq deydu: “Senuber tursunning naxshiliri yénik rétim, tékistlerdiki menilik jümliler, tilining addiy bolushi, milly xasliqqa bay yéqimliq ahanglar, bulbul kebi lerzan awaz we mungluq küylerning birlishishi bilen ijra qilinip, xelqimizning köngül rishtisni özige baghlaydu. Bu mungluq küy we naxshilarni orundashta Uyghur sen'et saheside özige xas uslubi bilen wayigha yetküzup orunlap kelgen, xelqning munglirini öz naxshilirida yüksek mujessemleshtürgen, Uyghurning söyümlük sen'etkar qizi, ataqliq naxshichi, muzikant we kompozitor senuber tursun xanim sherep bilen orun alidu!” 

London Uyghur ansambilining qurghuchiliridin Uyghur ziyalisi eziz eysa london unwérsititi sheriqshunasliq we afriqa tetqiqat inistituti brunéy gallériy tiyatérxanisida 2014-yili 12-may ki'onsértining intayin muweppeqiyetlik bolghanliqini eslidi.

Senuber tursun-2016yiligha kelgende amérikining los-anjélis shehiride “Senuber tursun naxsha kéchiliki” ni ötküzüshke muweppeq bolghan idi. Eyni chaghda los-anjiléstiki eng chong medeniyet we sen'et oyunlirini teshkillesh merkizining teklipi bilen sheher merkizidiki kaliforniye plaza dep atilidighan medeniyet meydanida senuberning bu xas Uyghur naxsha kéchiliki intayin hayajanliq we muweppeqiyetlik ötküzülgen idi.