Тәйвәндә чақирилған асия тинч окян һәмкарлиқ бихәтәрлики йиғинида уйғур паалийәтчиләрму сөз қилди

26-Май күндин башлап тәйвәнниң мәркизи тәйбейда чақирилған асия тинч окян һәмкарлиқ бихәтәрлики илмий муһакимә йиғинида тибәт, уйғур, моңғул вәкилләр арқа-арқидин сөз қилип, нөвәттики өз районлириниң сиясий вәзийитидин доклат бәргән.

Уйғурларға вакалитән германийәдә яшаватқан дуня уйғур қурултийиниң муавин рәиси үмид хәмит билән әнглийәдики уйғур мутәхәссисләрдин әнивәр тохти уйғурлар тоғрисида мәхсус доклат сөзлигән.

Асия тинч окян һәмкарлиқ бихәтәрлики илмий муһакимә йиғининиң күн тәртипи бойичә, йиғинниң 27-май күнидики программисида дуня уйғур қурултийиниң муавин рәиси үмид хәмит уйғур елиниң 1949-йилидин буян хитай компартийәси тәрипидин бесивелинғандин буянқи омумий вәзийити тоғрисида тохтилиш билән биргә, нөвәттики ши җинпиң һакимийитиниң уйғур елида елип бериватқан уйғурларни бастуруш сиясити тоғрисида доклат бәрди, доклаттин кейин телефон зияритимизни қобул қилған үмид хәмит доклатидики бәзи мәзмунлар һәққидә тохталди.

Үмид хәмитниң билдүрүшичә, униң доклатидин кейин бир қисим тәйвән мухбирлири униңдин хитайниң уйғур қизлирини ички өлкиләргә йөткәш сиясити тоғрисида вә шундақла башқа мәсилиләр һәққидә көплигән соалларни сориған.

Йиғин мәйданидин игилишимизчә, әнглийәдин кәлгән теббий саһә мутәхәссиси әнивәр тохти хитайниң уйғур елида елип барған 46 қетимлиқ атом ядро синиқи вә униң уйғур хәлқигә елип кәлгән түрлүк балайиапәтлири тоғрисида тохтилиш билән биргә, хитайниң мәһбусларниң ички органлирини көчүрүп сетиш һәрикитиниң уйғур сиясий мәһбусларни нишан қилған һалда әң аввал уйғур елида елип берилғанлиқи тоғрисидики өзиниң хизмәт тәҗрибилири асасида тәйярлиған доклатини кәң йиғин әһлигә тәқдим қилған.

Йиғинда тибәт, җәнубий моңғулийә қурултийи вәкиллириму сөз қилип нөвәттики өз районлириниң омумий әһвали тоғрисида тохталған.

Йиғинда тәйвән демократчилири болса тәйвәндә толуқ демократийини әмәлгә ашуруш вә тәйвән хәлқиниң өз мустәқиллиқини қолға кәлтүрүш мәсилиси тоғрисида тохталған.

Бу қетимқи йиғинда хоңкоң мустәқиллиқи тоғрисида тохталған ли әпәнди доклатидин кейин телефон зияритимизни қобул қилип: “бу қетимқи учришишта мән шуни һес қилдимки, хитайдики охшимиған район вә охшимиған милләтләр хитай компартийәсиниң ортақ зиянкәшликигә учриған. Шуңа биз һәммимиз бирдәк иттипақлишип хәлқара җәмийәткә буни аңлитишқа тиришишимиз керәк. Йиғинға қатнашқан бир қисим ғәрб мутәхәссислириниң хитайни чүшиниши анчә чоңқур әмәс, улар хитай дөлити билән йәнила өз-ара һәмкарлиқ вә сөһбәт өткүзүш арқилиқ кишилик һоқуқ мәсилисини һәл қилғили болиду, дәп қарайду. Мениңчә, хитай дөлити улар ойлиғандәк ундақ аңдики һакимийәт әмәс, шуңа биз хитайниң зулумиға учриған район вә милләтләр бирлик һасил қилип, ғәрб әллиригә хитайдики кишилик һоқуқ мәсилисиниң еғирлиқини тәпсилий чүшәндүрүшимиз керәк дәп ойлаймән” деди.

Йиғинға иштирак қилған америкалиқ мутәхәссис йен йиғин һәққидә тохтилип: “йиғинда хоңкоң, тибәт, җәнубий моңғулийә вә шәрқий түркистандики кишилик һоқуқ мәсилилири тоғрисида оттуриға қоюлған мәсилиләр наһайити әтраплиқ болди дәп қараймән. Һәр қайси милләт вәкиллириниң доклати кәң йиғин әһлиниң қизиқишини қозғиди” деди.

Мәлум болушичә, италийәдики хәлқара орган билән тәйвән демократик фонди бирликтә тәшкиллигән, бу қетимқи хәлқаралиқ асия тинч окян һәмкарлиқ бихәтәрлики илмий муһакимә йиғини 26-майдин 29-май күнигичә үч күн давам қилған болуп, йиғинға бир қанчилиған дөләтләрдин бир қисим мутәхәссисләр тәклип билән қатнишип, асия тинч окян райониниң бихәтәрликини әмәлгә ашуруш тоғрисида өзлириниң тәтқиқат мақалилирини оқуп өткән.

Юқириқи аваз улинишидин тәпсилатини аңлаң.