Turghut özal uniwérsitétida xelq'ara munasiwetler saheside Uyghur mesilisi anglitildi

27-May küni enqere turghut özal uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler kespi oqughuchiliri “Ötmüshtin bügün'giche sherqiy türkistan mesilisi we xitay-türk munasiwitide Uyghur mesilisi” témisida muzakire yighini ötküzüldi.

Yighin'gha turghut özal uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler fakultéti mudiri doktor ramizan tash ependi, köp sanda oqughuchilar qatnashti. Yighinda 4-sinip oqughuchisi yunus emre merd Uyghurlarning tarixi, medeniyiti we bügünki weziyiti toghrisida teyyarlighan doklatini oqup ötti. Uning doklati axirlashqandin kéyin, yighin so'al ‏- jawab sheklide dawamlashti. 2 Sa'et etrapida dawamlashqan yighinda Uyghur mesilisi toghrisida etrapliq muzakire élip bérildi. Biz yighin axirlashqandin kéyin, yighin'gha ishtirak qilghan oqughuchilargha mikrofonimizni uzitip ularning bu yighinni uyushturushtiki meqsiti, yighinda némilerni ögen'genliki, bundin kéyin Uyghurlar toghrisida némilerni qilishni oylawatqanliqini öginishke tirishtuq.

Yunus emre merd isimlik oqughuchi merhum eysa yüsüp aliptékinning sherqiy türkistan mesilisini hel qilish türkiye dölitige nésip bolar dégen bir sözi barliqini, bu sewebtin türk yashliri bolush süpiti bilen bu mesilini öginish meqsitide bundaq bir yighin chaqirghanliqini, uning üstige ramizan éyi yéqinlishiwatqan bügünki künde xitayning Uyghur musulmanlargha élip bériwatqan bésim siyasitini türk jama'etchilikige téximu yaxshi anglitish meqsiti bilen mezkur yighinni uyushturghanliqini bayan qildi.

U mundaq dédi: “Merhum eysa yüsüp aliptékin türkistan mesilisini hel qilish sheripi türkiyening bolar dégen idi. Aldi bilen bu sewebtin tüpeyli bu yighinni chaqirduq. Ikkinchi sewebi ötken yili ramizan éyida sherqiy türkistan mesilisi bek küntertipke kelgen idi. Hazir ramizan éyi kéley dep qaldi, bu yil ramizan éyidimu Uyghur musulmanlirigha élip bériwatqan diniy bésimni qayta küntertipke élip kélish üchün bu yighinni achtuq.”

Yunus emre merd yighinning nahayiti yaxshi ötkenlikini, sherqiy türkistan toghrisida yéngi melumatlargha ige bolghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Nahayiti yaxshi ötti, yéngi nersilerni ögenduq. Beziliridin könglimiz yérim boldi, beziliridin xursen bolduq. Emma omumiy jehettin élip éytqanda weziyet könglimizni yérim qildi. Xudayim buyrusa kélechekte bizni xushal qilidighan ishlarmu bolar.”

Yighin'gha qatnashqan turghut özal uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler kespi 4-sinip oqughuchisi esra xanim, yighinda köp yéngi melumatlarni ögen'genlikini bayan qilip mundaq dédi: “Méning sherqiy türkistan toghrisida köp melumatim yoq idi. Peqetla radiyo, téléwiziyelerde anglighanlirimnila bilettim. Bügün köp melumatqa ige boldum, bolupmu u yerde xelqqe élip bériliwatqan bésim siyasitini anglap hem könglimiz yérim boldi. Uyghurlar bilen bizning medeniyet jehettiki yéqinliqimizni anglap bekla xursen boldum. Méning üchün bu yighin bekla paydiliq boldi.”

Rabiye yurdaqul isimlik oqughuchi bu doklat bérish yighinida Uyghurlar heqqide köp yéngi nersilerni ögen'genlikini bayan qilip mundaq dédi: “Rastini éytsam men burun bu heqte izden'gen idim. Xitay hökümitining Uyghurlargha bunchiwala bésim ishlitiwatqanliqini bilmeyttim. Bu yighinda köp yéngi nersilerni ögendim. Bolupmu türkiye-xitay munasiwitide Uyghur mesilisining ornini, Uyghur mesilisining xelq'aralashqanliqini ögendim. Men türkiye jumhuriyiti dölitining Uyghurlar üchün qilishqa tégishlik köp ishning barliqini biliwaldim.”

Iraq kerküktin kélip oquwatqan mine türkmen xanim özining Uyghurlarni anche yaxshi bilmeydighanliqini, bu yighinda köp nersilerni öginiwalghanliqini, bundin kéyin Uyghurlar mesilisini anglitidighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Men iraqning kerkük shehiridin bolimen. 10 Yildin béri enqerede turuwatimen. Sherqiy türkistan heqqide radiyo, téléwiziyelerdin angliwalghan melumatlirim bar idi. U yerde Uyghurlargha élip bériliwatqan zulumni téximu etrapliq ögen'gen bolduq. Men bir kerkük türkmen qizi bolush süpitim bilen bundin kéyin sherqiy türkistan dewasi üchün xizmet qilimen.”

Turghut özal uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler kespi oqughuchisi memet eli bundin kéyin Uyghurlar dewasi üchün ishleydighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Burun sherqiy türkistan heqqide izden'gen idim. Türk-islam dewasigha qiziqidighan bolghachqa sherqiy türkistan heqqide bezi nersilerni bilettim. Xitay hökümitining Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitini taza yaxshi bilmeyttim. Bu yighinda ögen'gen boldum.”

Burun türkiyediki köp sanda uniwérsitétlardiki türkologiye kespi oqughuchiliri Uyghurlar toghrisida doklat bérish yighinliri ötküzetti. Yéqinqi yillardin béri xelq'ara munasiwetler, siyasetshunasliq, diniy ilimler we iqtisadshunasliq kesipliride oquwatqan oqughuchilarmu bu heqte doklat bérish yighinliri ötküzmekte.