2015-Yilida türkiyede Uyghur dewasida qandaq özgirishler boldi?

Mutexessislerning qarishiche, 2015-yili türkiye-xitay iqtisadiy munasiwetliride melum ilgirilesh bolghan bolsimu, ikki dölet otturisida siyasiy jehettin bir-birige ishenmeslik mesilisi mewjut iken.

2015-Yili axirliship, 2016-yili kirey dep qalghan bügünki künde 2015-yilida türkiye-xitay munasiwitide Uyghur mesiliside néme özgirishler boldi? 2015-yili türkiyediki Uyghurlar üchün qandaq bir yil boldi?

Bügünki programmimizda bu so'allargha jawab tépishqa tirishimiz. Bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghan türkiye istratégiyilik chüshenche instituti türkiye-xitay munasiwiti mutexessisi doktor erkin ekrem ependi, ikki dölet otturisidiki munasiwette ikki nersining muhim ikenlikini, buning birining iqtisad yene birining Uyghur mesilisi ikenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Türkiye-xitay munasiwitide ikki mesile intayin muhim: buning biri iqtisadiy mesile, yene biri bolsa Uyghur mesilisi. Xitay jehettin élip éytqanda Uyghur mesilisi, türkiye jehettin élip éytqanda iqtisadiy mesile muhim. Ikki terep bu mesililerni bir yerge jem qilip hem pikir bolalmaywatidu. Xitay türkiyege ‛siler Uyghur mesilisini hel qilishimgha yardem qilsanglar, biz iqtisadiy jehettin silerge yardem qilimiz‚ dewatidu. 2015-Yilida bu mesilide ikki dölet öz'ara yaxshi chüshinishti dep oylaymen. Bu sewebtin xitay jama'et xewpsizlik idariliri bilen türkiye jama'et xewpsizlik idariliri, yeni mundaqche qilip éytqanda ikki dölet otturisida hemkarliq bashlandi.

Xitay jehettin élip éytqanda xitay hökümiti türkiyege meblegh salidighanliqini dédi, 2015-yili ichide xitay türkiyede bezi mebleghlernimu saldi. Xitay türkiyege meblegh sélish arqiliq ikki dölet otturisidiki iqtisadiy tengpungsizliqni tüzetmekchi. 2015-Yilida ikki dölet rehberliri otturisidiki uchrishishlarda dawamliq halda bu mesililer otturigha qoyulup muzakire qilindi, bezi ilgirileshlermu boldi.”

Doktor erkin ekrem ependi 2015-yilida ikki dölet otturisidiki siyasiy we iqtisadiy jehettiki munasiwetlerde ilgirilesh bolghan bolsimu, ikki dölet otturisida siyasiy jehettin bir-birige ishenmeslik mesilisi mewjut ikenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Ikki dölet otturisidiki munazirilerde ‛siyasiy jehettiki ishench‚ sözini köp ishlitidu. Démek bu ikki dölet otturisidiki munasiwettiki eng muhim mesile siyasiy jehettiki ishench. Yeni öz'ara ishenchning kem bolushi. Ikki dölet 2015-yilidin bashlap ikki dölet otturisidiki ishenchi kücheytishke tirishiwatidu.”

Qandaq qilip kücheytmekchi? dégen so'alimgha u, doktor erkin ekrem ependi mundaq jawab berdi: “Buni iqtisadiy, eskiriy, medeniyet jehettiki hemkarliqlirini kücheytkende ikki dölet otturisidiki öz'ara ishench küchlinidu, dep oylaymen.”

Doktor erkin ekrem ependi 2014-yilining axiri 2015-yilidin bashliridin tartip türk xelqining Uyghur mesilisige bolghan köngül bölüshining kücheygenlikini, türkiye démokratiye bilen bashquruluwatqan dölet bolghachqa xelqning Uyghurlarni qollap quwwetlishi hökümetning siyasitigimu tesir körsiteleydighanliqini, shunga türkiye hökümiti xelqnimu renjitishni xalimaydighanliqini, xitayning mebleghliridinmu waz kéchelmeydighanliqini, buningdin kéyinmu bu tengpungluqni qurushqa tirishidighanliqini bayan qildi.

Doktor erkin ekrem ependi türkiye xitay munasiwitide Uyghur mesilisining dolqunsiman halda dawamlishidighanliqini bayan qildi.

Biz bu heqte köz qarishini élish üchün Uyghur xewer we tetqiqat merkizi mes'uli hamut köktürk ependigimu mikrofonimizni uzattuq.

Hamut köktürk ependi 2015-yilining türkiyede Uyghur dewasi kücheygen bir yil bolghanliqini, 2015-yili ramizan éyida Uyghur mesilisining türkiyening kün tertipidiki muhim mesilige aylan'ghanliqini, türkiye re'is jumhuri rejep tayyip erdoghanning xitay ziyaritidin kéyin küntertiptin chüshüp qalghan bolsimu, asta-asta yene türkiyede Uyghur mesilisining kün tertipke kélishke bashlighanliqini ilgiri sürdi.