2014 - Yili 9 - , 10 - aylarda tutqun qilin'ghan we jaza höküm qilin'ghan Uyghurlar

2014 - Yili28 - iyul “Yeken isyani”din kéyin xitay hökümet da'iriliri her xil tedbirler arqiliq Uyghur rayonida muqim weziyet berpa qilishqa tirishti. Emma Uyghurlarning qarshiliq heriketliri yenila yüz berdi, tutqun qilin'ghan Uyghurlarmu köp boldi. 9 - , 10 - ay mezglidiki“ 21 - Séntebir bügür isyani”, “12 - Öktebir maralbéshi zenjirsiman partlash” qatarliq weqelerdin kéyin, da'iriler öymu - öy axturup adem tutti. 23 - Séntebir küni yene Uyghur ziyaliysi ilham toxtining muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilinishi,zor inkas qozghighan xelq'araliq chong weqege aylandi.

9 - We 10 - ay da'irilerning Uyghur élidiki herqaysi wilayet nahiyilerdila emes belki xitay ölke, sheherliri we chet'eller chégrisida xitay zulmidin qachqan Uyghurlarni nuqtiliq tutqun obikti qilghan mezgil boldi.

Xitay hökümet taratqulirining 2014 - yil 11 - ayning 28 - küni élan qilghan xewiridin melum bolushiche, da'irilerning tutqun qilish herikitide “Diniy radiklliqqa, térrorluqqa zerbe bérish” asasi nuqta qilghan. Xewerde déyilishiche, Uyghur rayonidiki saqchi da'iriliri 9 - aydin 10 - ayning axirighiche 115 térrorluq guruhini tar - mar qilghanliqini, 334 kishini térrorluq, ashqunluq bilen eyiblep qolgha alghanliqini, 294 kishini sotlighanliqini bildürgen. Bu mezgilde tutqun qilin'ghan, sotlan'ghan we öltürülgen Uyghurlar heqqide ashkarilan'ghan uchurlar töwendikiche:

1. 10 - Séntebir wéytnam - xitay chégrisida 16 Uyghur tutqun qilindi

Xitay xewer torliridin ashkarilinishiche, 9 - ayning 10 - küni gu'angshining dungshing sheherlik saqchi tarmaqliri oghriliqche chégiridin qachmaqchi bolghan 16 kishini qolgha alghan. Melum bolushiche, bu kishiler 10 - sintebir küni kéchide dungshing shehiridiki bir yol arqiliq chégra atlap wéytnamgha qachmaqchi bolup turghanda bayqilip qalghan we ikki dölet saqchilirining hemkarlishishi netijisde qolgha élin'ghan. Gerche xitay hökümet xewerliride bu kishilerning millet terkipi tilgha élinmighan bolsimu, emma roytérs agéntliqi qatarliq xelq'ara metbu'atlarda ularning Uyghur bolushi éhtimali ilgiri sürüldi.

2. 12 - ,17 - séntebir künliri “1 - Mart künming wogzali weqesi”ge chétishliq 8 Uyghur sotlandi

Xitayning künming sheherlik ottura soti 12 - séntebir jüme küni “Künming wogzal hujumi” gha chétishliq töt neper Uyghurgha höküm élan qildi. Mehkumlardin iskender exet, turghun tunyaz, hüseyin memet ölüm jazasigha, patigül toxti muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghan.

17 - Séntebir künming sheherlik sot yene töt Uyghurni “Térrorluq hujumi pilanlash” jinayiti bilen eyiblep, 10 yildin 20 yilghiche qamaq jazasigha höküm qildi.Sot yünnende échilghan bolup, sot da'iriliri ularning béyjing we yünnenlerde bomba yasighanliqini we “Jihad” qilmaqchi bolghanliqini ilgiri sürgen. Biraq xewerde bu kishilerning jinayitige alaqidar héchqandaq delil - ispatlar körsitilmigen.

2013 - Yili 1 - mart yüz bergen künming wogzaligha pichaqliq hujum qilish weqesige qatnashqan dep qolgha élin'ghan mehkumlar “Térrorluq, qatilliq” bilen eyiblen'gen. Xitay da'iriliri shu qétimliq weqede 31 adem ölgenliki we 141 adem yarilan'ghanliqini élan qilip, weqeni “Uyghurlar élip barghan térrorluq hujum” dep jakarlighan idi.

3. 23 - Séntebir Uyghur ziyaliysi ilham toxti muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilindi

Xitayning ürümchi ottura sot mehkimisi 23 - séntebir küni Uyghurlarning qanuniy heq - hoquqlirini telep qilip, xelq'aragha tonulghan Uyghur ziyaliysi ilham toxtini xelq'araning qattiq bésimigha qarimay, “Döletni parchilash” jinayiti bilen eyiblep, muddetsiz qamaq jazasigha höküm qildi. Ilham toxtining naraziliq erzidin kéyin 21 - noyabir küni Uyghur aptonom rayonluq yuqiri sot qayta chiqarghan hökümnamiside ilham toxtining naraziliq erzini ret qilip, uninggha bérilgen muddetsiz qamaq jazasining küchke ige ikenlikini élan qildi.

Emma uning birlikte tutqun qilin'ghan perhat xalmurat, shöhret niyaz, mutellip imin, abduqéyyum ablimit, atikem rozi, ekber imin we lo yüwéy qatarliq 7 neper oqughuchining soti ilham toxtining délosidin ayriwétilip 25 - noyabir ular üstidin sot échilghan.8 - Dékabir sot hökümi élan qilinip, ilham toxtining 7 oqughuchisigha 3 yildin 8 yilghiche muddetlik qamaq jazasi bérilgen.

Sot mehkimisi jaza höküm qilin'ghan 7 neper oqughuchining qaysisigha qanche yildin jaza höküm qilghanliqi heqqide éniq uchur bérishni ret qilghan.

4. 21 - Séntebir bügür zenjirsiman partlash weqeside 100 nechche Uyghur tutqun qilindi

26 - Séntebirdiki xitay metbu'at xewerliride, 21 - séntebir bügürde yüz bergen zenjirsiman partlash weqesidin kéyin 100 din artuq gumandarning tutqun qilin'ghanliqini élan qildi.

Xitay xewerliride 21 - séntebir yüz bergen 3 qétimliq partlashta we isyanchilar bilen bolghan toqunushta 52 ademning ölgenliki, bularning 10 nepirining 4 saqchi we 6 neper xitay puqrasi, qalghan 42 kishining saqchilar teripidin étip öltürülgen isyanchilar ikenlikini élan qildi.

Xitay axbarati 26 - séntebir jüme küni 21 - séntebir “Bügür weqesi” de öltürülgen Uyghur qarshilashquchilar rehbirining memet tursun isimlik Uyghur ikenlikini, 26 - séntebirgiche gumandarlardin 100 nechche kishining tutqun qilin'ghanliqini élan qildi.

Shinjang qanunchiliq gézitining 29 - öktebirdiki xewiride 21 - séntebir bügür weqeside tutqun qilin'ghan 115 neper tutqun'gha “Diniy radikalliqqa zerbe bérish” boyiche ders ötülgenliki, ulardin 45 nepirining towiname yazghanliqi, 11 nepirining da'irilerni délo yip uchi bilen teminligenliki heqqide xewer bérildi.

5. 9 - Öktebir türkiye wetendashliqidiki 21 yashliq abdullajan xitayning gu'angshidiki pingshyang türmiside qaza qilghan

Igilishimizche, 9 - öktebir seher gu'angshining pingshyang türmisidiki saqchilar, chégradin qanunsiz ötüshke urun'ghan dégen gumanda tutqun qilinip, 9 aydin buyan mezkur türmige qamalghan 21 yashliq Uyghur yigit abdullajanning ölgenlikini a'ilisidikilerge xewer qilghan. Melum bolushiche, u, qolida türkiyining qanunluq pasporti bar turuqluq da'iriler teripidin tutqun qilin'ghan.

6. 10 - Öktebir guma kona bazarda 6 xitay saqchisini pichaqlap öltürgen 2 Uyghur étiwétildi

Radi'omiz 14 - öktebir éniqlighan uchurdin melum bolushiche, 10 - öktebir küni guma kona bazarda yüz bergen xitay saqchi we hökümet xadimlirigha pichaqliq hujum qilish weqeside, ikki neper pida'iy, 6 neper saqchi we bir xadimni öltürgen.

Radi'omizning igilishiche, saqchilar teripidin étiwétilgen abduréhim tuniyaz we ablikim abdurehim isimlik bu ikki Uyghur hujumchi weqe yüz bérip ikki kündin kéyin yeni 12 - öktebir küni guma tekshürüsh ponkitida, ponkittiki qoralliq eskerlerge hujum qilghan chéghida saqchilar teripidin étiwétilgen. Emma hujumchilar saqchilargha hujum qilip, yene ikki saqchini pichaq bilen yarilandurghan.

7. 12 - Öktebir maralbéshi yéza igilik bazirigha hujum qilish weqeside 18 xitayni öltürgen töt neper aka - uka qérindashlar étip öltürüldi

Xitay terep 12 - öktebir küni yüz bergen maralbéshi yéza igilik bazirigha hujum qilish weqesi heqqide 12 - ayning axirigha qeder héchqandaq melumat bermidi. Muxbirimizning yerlik saqchi we emeldarlardin igilishiche, weqede xitay tereptin 18 we pida'iylardin 4 neper bolup jem'iy 22 kishi ölgen.

Melum bir saqchining bildürüshiche, hujumchilardin ikkisi aka - uka qérindashlar, emma yene bir saqchixana bashliqining bildürüshiche, weqe sadir qilghan 4 hujumchining hemmisila aka - uka qérindashlar bolup, ular osman mömin, awut mömin, mamut mömin we eysa mömin qatarliqlardur.

8. 13 - Öktebir 8 - iyul yeken élishqu isyanigha qatnashqanlardin 27 Uyghurgha ölüm jazasi bérildi

Qeshqer wilayetlik ottura sot 13 - öktebir düshenbe küni kolliktip sot échip, 27 neper Uyghurni yeken “Élishqu weqesi”ge chétip ölüm jazasigha buyrughan.

Qeshqer ottura soti osman ablet, yüsüp ablet, jüme qadir, memtimin ömer qatarliq 12 Uyghurni “Térrorluq teshkilati qurush, uninggha rehberlik qilish, qesten adem öltürüsh, qanunsiz partlatquch buyumi yasash, ot qoyush, görüge élish, xeterlik wasitilerni qollinip, ammiwi tertipke tehdit sélish...” qatarliq jinayetler bilen eyiblep ölümge buyrughan. Raxman sadir qatarliq 15 Uyghurgha ikki yil kéchiktürüp ölüm jazasi bergen. Éli tursun qatarliq 9 Uyghurgha muddetsiz qamaq jazasi bérilgen. Arzugül aman qatarliq 20 Uyghurgha 4 yildin 20 yilghiche bolghan muddetlik qamaq jazasi bérilgen.

9. 28 - Öktebir qeshqede 3 Uyghur héytkah jamisining imami jüme tahirning öltürülüsh weqesige chétilip sotlandi

Tengritagh torining 29 - öktebirdiki xewirige qarighanda, 30 - iyul yüz bergen qeshqer héytgah jamesining imami jüme tahirning ölümi bilen chétishliq dep qaralghan 3 neper Uyghur 28 - öktebir yekshenbe küni qeshqerde sotlan'ghan. Qeshqer sheherlik ottura sot ghéni hesen bilen nurmemet ablimit ikkiylenni térrorluq guruppisi teshkillesh we qesten qatilliq qilish jinayetliri bilen eyiblep, ölüm jazasigha höküm qilghan. Atawulla tursunni térrorluq guruppisigha qatnashqan dégen jinayet bilen eyiblep muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilghan.