“Téléwiziyede jinayitige iqrar qildurush” mesilisi inkas qozghimaqta

Xitayda yolgha qoyuliwatqan “Téléwiziyede jinayitige iqrar qildurush” mesilisi gherb döletliri we kishilik hoquq organliri, muxbirlar hemde adwokatlarning naraziliqini qozghimaqta.

Gherb axbarat wastilirining ilgiri sürüshiche, xitayda yolgha qoyuluwatqan tutqunlarni “Téléwiziyede jinayitige iqrar qildurush” mesilisi ötken yilidin bashlapla yawrupa birliki, amérika, gérmaniye we shiwétsiye qatarliq döletlerning hemde chégrasiz muxbirlar teshkilati, xelq'ara kishilik hoquq teshkilati qatarliq insan heqliri organlirining tenqidige uchrap kelgen idi. Shundaq bolushigha qarimay, xitay hökümiti jem'iyetni tüzesh, kompartiyining menpetige uyghun pikir éqimi hasil qilish meqsitide “Téléwiziyede jinayitige iqrar qildurush” tin ibaret bu usulni izchil ijra qilip kelmekte.

Firansiye awazining 2 - marttiki munasiwetlik xewiride bayan qilinishiche, xitay adwokatlar jem'iyitining mu'awin mes'uli ju jingfu 3 - mart küni xitayda “Ikki omum yighin” bashlinishtin ilgiri muxbirlarning ziyaritini qobul qilip, “Téléwiziyede jinayitige iqrar qildurush” mesilisi heqqidiki pikrini otturigha qoyghan. U sözide, hökümet da'irilirini jinayet gumandarlirini téléwiziyede jinayitige iqrar qildurush qilmishini toxtitishqa chaqirip, buning “Jinayet gumandarlirining kishilik hoquqigha kapaletlik qilish we edliye adilliqini qoghdashqa paydisiz ikenliki” ni tilgha alghan.

Amérika awazining bu heqte 2 - mart élan qilghan xewiride, xitay adwokatlar jem'iyitining mu'awin mes'uli ju jingfuning qarashlirigha orun bérip, uning “Téléwiziyede jinayitige iqrar qildurushning emeliyette qanunsiz delil - ispatlarni ret qilishni töwen derijige chüshürüp qoyidighanliqi, höküm qilish da'irisini kéngeytiwétidighanliqi we sotning adil höküm qilishigha tosalghu bolidighanliqi” ni ilgiri sürgenlikini eskertken.

Xewerde yene, xitaydiki gaw yüge oxshash meshhur axbaratchilar, xongkong tongluwen kitabxanisining besh neper xizmetchisi hemde shiwétsiyilik kishilik hoquq pa'aliyetchisi pétér dahlin qatarliq köpligen kishilerning “Téléwiziyede jinayitige iqrar qildurush”qa mejburlan'ghanliqi tekitlen'gen.

Gérmaniye awazining 2 - marttiki munasiwetlik xewiride tilgha élishiche, ju jingfu yene “ Téléwiziyede jinayitige iqrar qilish emeliyette heqiqi töwe qilishni körsetmeydu, jinayiti barliqini yaki jinayitini heqiqi étirap qilishnimu ispatliyalmaydu. Jinayet gumandari öz iradisige xilapliq qilishqa hemde emeliyettin yüz örüshke mejburlanmighuche, özlikidin téléwizurda jinayitige töwe qilmaydu” dégen.

Ju jingfuning qarishiche, téléwizurda jinayitige iqrar we töwe qilghanlar emeliyette shundaq qilishqa mejburlan'ghan kishiler bolup, bu edliye we sotning adilliq prinsiplirigha xilapken. U bu mesilini 3 - mart béyjingda bashlan'ghan “Ikki omumi yighin” da otturigha qoyidighanliqini éytqan.

Uyghur ziyaliylirining qarishiche, tutqunlarning téléwiziyede jinayitige iqrar qilish we töwe qilish qilmishlirini xitay hökümiti Uyghur ilida 2014 - yilidin bashlapla keng yolgha qoyushqa bashlighan. Bolupmu 2015 - yilidin tartip “Téléwiziyede jinayitige iqrar qilish”qa da'ir melumatlar xitayning tengritagh tori, xelq tori, shinjyang téléwiziyisi qatarliq axbarat wastiliride “Aptonum rayonning esebiylikni tügitish témisidiki yürüshlik teshwiqat filimliri” dégen téma astida ikran we torlardin orun alghan.

Gérmaniyediki Uyghur diniy zatliridin turghunjan alawudunhajim bu heqte ziyaritimizni qobul qilghanda, xitay hökümitining hetta jinayiti békitilip, sotning hökümi élan qilinmighan bir qisim Uyghur tutqunlarnimu téléwizurlarda töwe qildurushtek insaniyetsiz qilmishlar bilen shughulliniwatqanliqini tilgha aldi.

Uyghur ziyaliysi perhat muhemmidi ependimu xitayning Uyghur tutqunlirini axbarat wastiliride jinayitige töwe qildurush qilmishlirini qanat yaydurushidiki muddi'asi heqqide toxtilip öz qarashlirini bildürüp ötti.

Amérika awazi, fransiye awazi, b b s we gérmaniye awazining bu xusustiki xewerliride xitay adwokatlar jem'iyitining mu'awin mes'uli ju jingfuning sözidin neqil élip bayan qilishiche, xitayning tutqunlarni téléwizurda jinayitige iqrar qildurushi razwitka organlirining dilo pash qilish bésimini ashuridiken, teptish organlirining jinayi delilni békitishini qolaylashturidiken, enze bijirgüchilerni makapatlargha érishtüridiken. Biraq, sotning adil bolushigha, jawabkarlarning gunahsizliqini mu'eyyenleshtürüshke tosalghu bolidiken.