Ilham toxti 28-öktebir weqesi heqqide toxtaldi

Béyjingda turushluq Uyghur ziyaliysi ilham toxti ependi, radi'omiz Uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, béyjing tyen'enmindiki aptomobil partlash weqesi yüz bergendin kéyin, özining her küni 10 nechche metbu'atning ziyaritini qobul qilghanliqini bildürdi.

Ilham toxti ependi birnechche kündin buyan amérika agéntliqi, firansiye agéntliqi, ispaniye xewer agéntliqi, gérmaniye agéntliqi, gérman awazi, amérika awazi, erkin asiya radi'osi, yaponiye birleshme agéntliqi, yaponiye kündilik géziti, tokyo xewiri, firansiye xelq'ara radi'o istansisi, nyuyork waqti géziti, jenubiy junggo etigenlik géziti, xongkong téléwiziyisi qatarliq 30 din artuq xelq'ara metbu'atta 28-öktebir xitayning paytexti béyjingning tyen'enmén meydanida yüz bergen aptomobil bilen hujum qilish weqesige qarita köz qarishini otturigha qoydi.

Ilham toxti ependi 29-öktebir firansiye xelq'ara radi'osining ziyaritini qobul qilghinida, béyjing da'irilirining weqe yüz bérip 24 sa'etkiche, weqening éniq tepsilati, yüz bérish sewebi heqqide héchnerse élan qilmighanliqini, emma béyjing saqchilirining uqturushida gumandarlarning Uyghur ikenlikini élan qilghanliqini tilgha élip, da'irilerning weqening tepsilati éniqlan'ghuche weqening xaraktérini térrorluq bilen baghlimasliqi, Uyghurlar obrazining yamanlashturulmasliqi kéreklikini tekitligen.

Ilham toxti ependi gérmaniye awazi, amérika agéntliqi qatarliqlarning ziyaritini qobul qilghanda, Uyghurlargha munasiwetlik weqelerni zorawanliq térrorluq weqesi dep békitish üchün ispat kéreklikini tekitligen. Bu qétimliq partlash weqesi Uyghurlarning ehwalini nacharlashturushi we Uyghurlargha bolghan basturushning küchiyishige seweb bolushi mumkinlikini tekitligen.

U gérmaniye awazining ziyaritini qobul qilghanda, junggo hökümitining 28-öktebir tyen'enmén partlash weqesini zorawanliq térrorluq weqesi dep békitken bolsimu, emma saqchi da'iriliri élan qilghan ispatlirida nurghunlighan gumanliq tereplerning barliqini bildürüp mundaq dégen: “Méningche (saqchilarning weqe heqqidiki xewiride)nurghun ehwallar éniq chüshendürülmigen. Hökümet uchurida tilgha élin'ghan (köyüp ketken aptomobil ichidin tépilghan) jihad bayriqi qatarliq nersilerni heqiqiy ispat dep qarashqa bolamdu éniq emes. Men hökümetning yenimu kop emeliy ispat we weqening tepsilatini ashkarilishini ümid qilimen. Méning köngül bolidighinim, zadi néme seweb bir Uyghurning özining ayali we anisi bilen birge bu xil radikal usulda özining arzu-ümidlirini ipadileshke seweb bolghandu? uning qilmishi özini köydürüwélishqa bekrek yéqin,zadi néme uwalchiliqi bardu? elwette,mendimu ispat yoq, eger özini olturuwélish xaraktérlik partlitish bolsa néme üchün ayali bilen anisini éliwalidu? bu méning qarishimdiki gumanliq nuqtilar. Shunga hökümet weqe sadir qilghuchilarning meqsiti we weqe sewebi toghrisida yenimu kop tepsilatlarni ashkarilishi kérek.”

Ilham toxti ependi amérika awazining ziyaritini qobul qilghanda, xitay hökümiti teshwiq qiliwatqan “Shinjanggha yardem, shinjang tereqqiyati” qurulushidin Uyghurlarning behrimen bolalmighanliqini, nöwettiki Uyghurlar weziyitining barghanche yamanlishiwatqanliqini ilgiri sürgen. U bu heqte toxtilip, “Uyghur aptonom rayonining iqtisadi tereqqiyati téz bolghan bilen, rayondiki milletlerge adalet élip kélelmidi hem ularni barawer halda iqtisad tereqqiyat méwisidin behirlendürelmidi. Uyghurlar siyaset, medeniyet we til jehette barghanséri chetke qéqishqa uchrimaqta, bolupmu soz-pikir erkinliki jehette nurghun cheklime we qiyinchiliqlargha yoluquwatidu” dégen. Ilham ependi yene bu xil weziyetning nöwette Uyghurlarning hökümet da'irilirige bolghan naraziliqini kücheytipla qalmastin yene Uyghur rayonigha köchmen bolup kelgen xenzular bilen bolghan munasiwitiningmu künséri nacharlishishqa qarap yüzliniwatqanliqigha bolghan endishisini ipadiligen.

Ilham toxti ependi nyuyork waqit gézitining ziyaritini qobul qilghanda, da'irilerning bu weqeni destek qilip Uyghurlar rayonigha bolghan basturushni kücheytishidin ensirewatqanliqini bildürgen. U yene da'irilerning axbaratqa bolghan kontrolluqi tüpeyli, musteqil axbaratlarning bu weqeni tekshürüsh we ashkarilash pursiti yoq ikenlikinimu alahide tekitligen.

31-Öktebir küni radi'omiz Uyghur bölümining ziyaritini qobul qilghan ilham toxti ependi, tyen'enméndiki aptomobil partlash weqesidin kéyin, béyjing saqchilirining Uyghurlargha qaratqan tekshürüshni alahide kücheytkenlikini bildürüp, weqedin kéyin béyjingda oquwatqan bir qanche Uyghur oqughuchining saqchilar teripidin tekshürülüp, yataqlirining axturuluwatqanliqini bildürdi.

Ilham toxti ependi uning özining nöwettiki ehwali heqqide sorighan so'alimizgha yumurluq qilip jawab bérip, “Nechche kündin béri menmu charchighinimgha qarimay xelq'ara metbu'atlarning ziyaritini qobul qildim. Méni közet qiliwatqan saqchikamlar, méning qoghdighuchilrimmu yénimda, ular hazir manga téximu köngül bölüwatidu.... Ular méni qoghdap charchap ketti, menmu charchap kettim, öydikiler bolsa qorqup ketti.... Emma toxtap qalsam bolmaydu...Mushu xil uchur wasitiliride bolsimu awazimizni anglitip turayli... Eger awazimiz öchüp ketse ehwal téximu chataq bolidu...” dédi.

Radi'omiz igiligen bashqa ehwallardin melum bolushiche, 28-öktebir tyen'enmin'ge aptomobil bilen hujum qilish weqesidin kéyin, ilham toxti ependi chet'el muxbirlirining ziyaritini saqchilarning 24 sa'etlik nazariti astida qobul qilghan. Da'iriler ilham toxti ependini nazaret qilidighan saqchi aptomobillirini eslidiki 2 din 5-6 ge köpeytip, uni nazaret qilidighan saqchilarni u turghan bina ichige qeder orunlashturghanliqi üchün, binadiki qolum-qoshnilarning naraziliqi kücheygen. Ilham toxti ependini ziyaret qilish üchün kelgen herqaysi döletler elchixana xadimliri we chet'el muxbirliri uning turalghusigha kelginide qoshnilar ilham toxti ependidin özini chetke alghan. Saqchilarning nazariti kücheygenliki üchün, ilham toxti ependini öyige izdep kélidighan dostliri we oqughuchilarningmu u turushluq binagha kirishi qolaysizlashqan.