Xitay hökümitining 28-öktebir weqesi heqqidiki teshwiqati gherb metbu'atlirigha yéngildi

28-Öktebir küni xitayning siyasiy merkizi béyjingdiki tyen'enmén weqeside bir a'ilidin bolghan üch kishining özini köydürüsh weqesi yüz bergendin kéyin, xitay siyasiy byurosining da'imiy ezasi méng jyenju weqening keynide “Sherqiy türkistan islam herikiti” barliqini, buning pilanliq, teshkillik halda élip bérilghan bir qétimliq térrorluq herikiti ikenlikini ilgiri sürdi. Xitaydiki jümlidin Uyghur élidiki metbu'atlarmu birdek mushu pikirni algha sürüp, atalmish térrorchilarni qattiq eyiblidi. Tengritagh xewerliri, shinjang géziti qatarliq xitay hökümitining awazi bolup kelgen metbu'at organliri öz xewerliride “Diniy radikalliq bilen idiyisi bulghan'ghan bu térrorchilarning, Uyghur élida barliqqa kéliwatqan tereqqiyatlarni, her millet xelqining ittipaqliqini körelmey mushundaq weqeni qesten peyda qilip, shinjangdiki her millet xelqining yüzini chüshürgenliki” ni yazdi.

Emma, tyen'enméndiki weqege chet'el metbu'atlirining qayturghan inkasi bolsa buning pütünley eksiche. Xelq'arada tonulidighan CNN, BBC téléwiziyisi, wal strit zhurnili, forbis géziti we shuningdek birleshme agéntliqi, roytérs, firansiye agéntliqi qatarliq nopuzluq axbarat organlirining muxbirliri bolsa, weqege xitay hökümitining éytqini boyiche térrorluq herikiti dep tamgha bésishning ornigha, weqening heqiqiy mahiyitini izdidi. Bir yashan'ghan momayni öz ichige alghan bir a'ile kishilirining özini köydürüp, mushundaq bir yolni tallishigha néme seweb bolghanliqini bilishke tirishti. Chet'el muxbirliri xewerliride weqening ishlinish sheklidin qarighandimu uning xitay hökümiti ilgiri sürgendek pilanliq térrorluq herikiti bolush éhtimalining yoqluqini, buning térrorluq weqesidin bek xitay hökümitining bésim siyasiti astida éziliwatqan Uyghurlarning naraziliq herikitige oxshaydighanliqini bildürüshti we bu dégenlirige pakit süpitide Uyghur élining weziyiti, xitay hökümitining Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan siyasetliri üstide keng toxtaldi.

Chet'el metbu'atlirining xitay hökümiti oylighandek yerdin chiqmasliqi xitay hökümitini qattiq narazi qilghan bolup, tünügün xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi xung léy “CNN Qatarliq gherb metbu'atliri 28-öktebir tyen'enmén aptomobil weqesidiki térrorchilargha hésdashliq qildi” dep, ularni eyiblidi. Xitay hökümitining awazi hésablinidighan “Yer shari waqit géziti” mu bu heqte bügün mexsus bash maqale élan qilip, s n n téléwiziyiside élan qilin'ghan xewerning yazghuchisi shawn robértisqa naraziliq bildürdi we shundaqla CNN nimu özining meydanini ashkarilidi, dep eyiblidi.

Bügün, dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependi xitay tashqi ishlar bayanatchisining sözige inkas qayturdi. U, xitay hökümiti bu herikiti arqiliq xitayda axbarat erkinlikidin ibaret bir uqumning yoqluqini ispatlap berdi, dédi.

Xitay hökümiti Uyghur élida yüz bergen ilgiriki weqelerni axbaratni qamal qilish, chet'ellik muxbirlarning rayon'gha kirishini cheklesh qatarliq nurghun usullar bilen jimjitla bésiqturuwetken. Hetta 2009-yili ürümchi weqesi yüz bergendimu xitay hökümiti téléfon, uchur we intérnét qatarliq barliq alaqe wasitilirini bir kéchidila üzüwétish arqiliq weqe küni kéchide we uning etisi yüz bergen nurghun paji'elik weqelerni yoshurup qalghan idi. Emma bu nöwettiki weqe chet'el muxbirliri intayin köp bolghan we sezgürlüki yuqiri orunda yüz bergenliktin uni yoshurup qélish mumkin bolmidi. Gerche xitay da'iriliri weqeni addiyla qatnash weqesi dep jimiqturushqa urun'ghan bolsimu, emma aptomobil ichidiki kishilerning Uyghurluqining ashkarilinip kétishi bilen weqening xaraktéri özgirip, xelq'araning diqqitini qattiq jelp qildi. Weqedin kéyin Uyghurlar heqqidiki mulahizilerning ayighi üzülmidi. En'gliyediki Uyghur ziyaliyliridin éziz eysa ependi bügün bu heqte bizning ziyaritimizni qobul qilip, bu nöwettiki weqening qozghighan inkasi bilen 2009-yili ürümchi weqesi qozghighan inkasni sélishturdi we axbarattiki inkas jehettin qarighanda, tyen'enméndiki weqening xitaygha qarshi ghelibe qazan'ghanliqini bildürdi.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi alim séyitof ependimu bu heqte öz köz qarishini bildürüp, xitay hökümitining erkin axbaratni kontrol qilalmaydighanliqini, xitay hökümitining Uyghurlar heqqidiki yalghan teshwiqatining heqiqet aldida haman yéngilidighanliqini bildürdi.