Muhajirettiki Uyghurlar wasitilik we biwasite halda xitay saqchilarning tehditlirige uchrimaqta

Radi'omiz igiligen ehwallardin melum bolushiche, yéqindin buyan chet'ellerde muhajirette turuwatqan Uyghurlarning Uyghur diyaridiki tughqanlirining, xitay saqchilirining aware qilishi we tehditige uchrash ehwali yene köpeygen.

Öz kimlikini ashkarilimasliq sherti bilen ziyaritimizni qobul qilghan Uyghurlarning bildürüshiche, xitay saqchiliri ularning uruq-tughqanliri arqiliq ularning alaqe uchurlirigha érishkendin kéyin, bu Uyghurlargha biwasite téléfon qilip, ulardin özi turuwatqan döletlerdiki pa'aliyetliridin melumat bérish hetta özi bilidighan Uyghur pa'aliyetchilirining uchurlirini bérishini telep qilghan.

Ilgiriki yillarda xitay hökümitining chet'ellerdiki Uyghur siyasiy pa'aliyetchilirining Uyghur diyaridiki ata-ana, uruq tughqanlirigha bésim qilip, Uyghur siyasiy aktiplirining xitay hökümitige qarshi pa'aliyetlirini tosushqa urun'ghanliqi heqqidiki xewerler radiyomiz qatarliq xelq'ara taratqularda köplep bérilgen idi.

Radiyomiz igiligen ehwallardin melum bolushiche, yéqinqi ikki yildin buyan, xitay da'iriliri Uyghur teshkilatliri bilen alaqide bolmaydighan Uyghurlarningmu, Uyghur diyaridiki uruq-tughqanlirini teqib astigha élish, ular arqiliq, chet'ellerdiki Uyghurlarning uchur-alaqilirini éniqlap, herqaysi döletlerde yashawatqan Uyghurlarni xitay hökümitining teshwiqatini qilish, hetta özliri üchün ishleshke mejburlash qilmishliri barghanche köpeygen.

Amérikidin radiyomiz ziyaritini qobul qilghan bir Uyghurning bildürüshiche, xitay saqchiliri bultur, yeni 2017- yil 4-ayning axirliri uning yurtida qalghan uruq-tughqanliri arqiliq uning téléfon nomuri we ündidar, wats'ap qatarliq alaqe uchurlirini telep qilghan.

Öz kimlikini ashkarilimasliq sherti bilen radiyomiz ziyaritini qobul qilghan bu Uyghurning bildürüshiche, u yurtta qalghan uruq-tughqanlirigha xewp yétishtin ensirigenliki üchün, özi bilen alaqileshmekchi bolghan xitay saqchisini mejburiy halda özining ündidar we wats'ap uchur topigha qoshqan.

Uning bildürüshiche, yérim kéchidin kéyin uninggha téléfon qilishni adet qiliwalghan bu xitay saqchisi deslepki künlerde uningdin amérikida kündilik turmushni qandaq qamdawatqanliqi we qandaq qiyinchiliqliri barliqini sorighan. U yene uninggha eger yurtigha qaytip uruq-tughqanlirini yoqlimaqchi bolsa, qarshi alidighanliqini, bolupmu özining saqchiliq salahiyitidin paydilinip, uning xitaygha wiza élishigha yardemde bolidighanliqini bildürgen. Emma waqit uzarghanséri bu xitay saqchisi uningdin amérikida yashawatqan dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanim qatarliq Uyghur siyasiy pa'aliyetchilirining ehwalini özlirige qerellik doklat qilishni telep qilip, eger ularni uchur bilen teminlise, uning amérikidiki banka hésabigha pul salidighanliqini bildürüp, uni özliri üchün ishlep bérishke tewsiye qilghan.

Uning radiyomizgha bildürüshiche, xitay saqchisi bilen mejburiy uchur alaqisi ornatqan bir ay ichide, her qétimqi söhbettin kéyin, u éghir rohi bésim ichide qalghan. Öz wijdanigha yüz kélelmeydighan ish qilip qoyushtin qattiq ensirigen bu Uyghur yurtta qalghan uruq-tughqanlirigha ularni allagha tapshurghanliqini éytip, xitaydiki uruq-tughqanliri bilen bolghan barliq alaqe-uchurlirini pütünley üzüwétishke mejbur bolghan hem 10 aydin buyan yurtidiki uruq-tughqanliri bilen héchqandaq alaqide bolmighan.

Ziyaritimiz axirida u yene özi bayan qilghan ehwallarni erkin asiya radi'osida bérishke qoshulidighanliqini bildürüp, amérikidiki birqanche dostliridinmu ularning özige oxshash ehwallargha yoluqqanliqini eskertti.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependi bu xil ehwallardin xewerdar ikenlikini bildürüp, yéqindin buyan özining amérikida turuwatqan Uyghurlarning birnechchisidin ularning xitay saqchilirining tehditige uchrawatqanliqi heqqidiki erzini tapshuruwalghanliqini we ulargha amérikining qanunigha tayinip, özlirini qoghdash heqqide muwapiq teklip pikirlerde bolghanliqini bildürdi.

Radiyomiz igiligen ehwallardin, nöwette peqet amérikila emes belki yawropa döletliri we Uyghurlar nisbeten köprek yerlishiwatqan türkiye qatarliq döletliridimu Uyghurlarning xitay saqchilirining wasitilik we wasitisiz tehditlirige uchrash ehwali barghanche éghirlashqan.

Türkiyediki Uyghur pa'aliyetchiliridin, ilgiri istanbuldiki Uyghur wexpide uzun yil xizmet qilghan hamutxan köktürük ependimu radiyomiz ziyaritini qobul qilip, xitay saqchi terepning nöwette türkiyediki Uyghurlargha qaratqan bésimni kücheytiwatqanliqini bildürdi.

Hamutxan ependining bildürüshiche, u ilgiri wexpide ishlewatqan mezgilide xitay bixeterlik tarmaqliri türkiyediki bir qisim Uyghurlarni sétiwélish arqiliq, ulardin türkiyediki Uyghur teshkilatliri we pa'aliyetchilirining ehwalini igileshke urunup kelgen bolsa, yéqinqi yillardin bashlap türkiyede olturaqliship qalghan Uyghurlargha biwasite tehdit sélish derijisige yetken.

Hamutxan ependi yene xitay da'irilirining bu xil tehdit we bésimlirining türkiyediki Uyghur teshkilatlirining xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan teqiblesh siyasitige qarshi pa'aliyetlirige melum derijide ziyanliq tesirlerni körsitiwatqanliqini tekitlidi. U, nöwette Uyghurlar nisbeten köp olturaqlashqan istanbul shehiride ötküzülgen xitaygha qarshi naraziliq namayishi we bashqa pa'aliyetlerge qatnishidighan Uyghurlarning bu jayda emeliy yashawatqan Uyghurlar sanigha nisbeten éytqanda yenila xélila az bolushigha, ularda wetinidiki uruq-tughqanlirining bixeterlikidin ensiresh tuyghusining küchiyishi, xitay saqchilirining ulargha qaratqan biwasite tehdit we bésimliri seweb boluwatqanliqini bildürdi.