2014 - Yili xitayda türmige qamalghan zhurnalist we erkin mikro blogchilar ichide Uyghurlar eng köp sanni igilidi

Zhurnalistlarni qoghdash komitéti élan qilghan türmidiki zhurnalist we mikro blogchilar tizimlikidin melum bolushiche, xitay türmisidiki kespiy zhurnalst we erkin mikro blogchining yérimigha yéqinini Uyghurlar teshkil qilghan. Türmidiki 44 neper zhurnalist we blogchining 16 nepiri Uyghur, 4 nepiri tibet bolup, qalghanlirini xitaylar igiligen.

Zhurnalistlarni qoghdash komitétining asiya ishlirigha mes'ul programma yardemchisi sumit galxotra, “Bu, xitayda istibdatliq küchiyiwatqanliqini ipadileydu” dep körsetti.

U düshenbe küni bizge ewetken yazma bayanatida: “Xitay bu yil az dégende 44 neper zhurnalistni türmige tashlap, yéngi rikort yaratti. Bu, zhurnalistlarni qoghdash komitéti 1990 - yili qamaqtiki zhurnalistlarni tizimlashqa bashlighandin buyan, zhurnalistlar eng köp türmige solan'ghan bir yil. Bu, xitayda istibdatliqning küchiyiwatqanliqini eng yaxshi ipadilep bérip, kishilerning re'is shi jinping textke chiqqanda uningdin kütken libéral islahat élip bérish ümidini kesti” dédi.

Zhurnalistlarni qoghdash komitétining tizimlikidiki Uyghurlar ichide ekber jamal, memetjan abdulla, tursunjan hézim, gülmire imin, niyaz qahar, ilham toxti, nijat azad, nur'eli obul, gheyret niyaz qatarliq kespiy zhurnalistlar we erkin mikro blogchilar bar.

Kanada sherqiy türkistan medeniyet merkizining re'isi exmetjan osman, qamaqtiki zhurnalstlar tizimlikide Uyghur zhurnalist we erkin mikro blogchilarning köp salmaqni igilishige diqqet qilishni tekitlep, bu xitayning Uyghur axbarat erkinlikini qattiq basturup kéliwatqanliqini körsitidu, dédi.

U mundaq dédi: bu mesile némini ipadileydu, dégen so'algha jawab bérishke toghra kelse, bu peqet xitayning sherqiy türkistan mesilisini axbaratqa, sözge we yaki ipadileshke yéqin keltürmeslikni bildüridu. Yeni mundaqche qilip éytqanda, hazir türmide yétiwatqan zhurnalistlirimizning hazir türmide bolushidiki asasliq seweb néme dése, sherqiy türkistan mesilisi bilen axbarat erkinlikining sherqiy türkistanda bir yéqinlishish yaki ipadilinip qélish mesilisidin ensirigenlikidin dérek béridu.

Ular her qandaq shara'itta mushu endishini hés qilghan waqtida, qara - qoyuq tutush, türmige tashlash we yaki jazalash, muxbirliq ornida ishlewatqan gézit - zhurnallardin élip tashlash wastilirini qollinip keldi. Eger biz xitayning axbarat siyasitini xelq'ara axbarat erkinliki, ipadilesh erkinliki dégendek nuqtilardin qarighinimizda, elwette uning herikiti axbarat erkinlikige bolghan zor depsendichilik hésablinidu.

Közetküchilerning qarishiche, torgha uchur yollap yaki yazma yézip qolgha élin'ghan Uyghur erkin mikro blogchilirining sani emeliyette nahayiti köp. Xitay hökümiti yéqindin buyan “Tor térrorluq” herikitining tehditige uchrawatqanliqini élan qilip, tor we bashqa ijtima'iy taratqulargha diniy mezmundiki ün, sin we yazma yollighan nurghun Uyghurni tutqun qilghan. Bezilirini éghir qamaq jazalirigha höküm qilghan idi.

Lékin exmetjan osmanning qarishiche, xitay hökümitining “Tor térrorluqi”gha qarshi turush dégini bir bahane. Uning meqsiti “Tor térrorluqi”gha qarshi turushni bahane qilip, Uyghurlarni basturush, özining basturush herikitini qanunluq qilip körsitishtur.

U mundaq dédi: ikkisi bir gep. Mesilen, tor térrorluqi bilen sherqiy türkistanda yüz bériwatqan qarshiliq heriketlirini térrorluq, dep atashi ikkisi bir gep. Méningche, tordimu eger bezi terepler milliy heriketlerge ündise, shu shekilde shu mezmunda maqalilerni élan qilsa we yaki inkaslarni yazsa torlarda, bunimu xitay hökümiti elwette térrorluq dep ataydu.

Bu tebi'iy ehwal, lékin bu términ hazir dégendek mesilini yoshurush, heqiqetni yoshurush yaki shey'ilerni bashqiche atashtin ibaret. Mesilen, “Diniy ashqunluq”, “Milliy bölgünchilik” ni terghip qilish tor térrorchiliqi, dep atilidu. Néme üchün dégende, bu eng axiri yenila tordiki bir xil qarshiliq ipadiliri. Bu xil ipadilernimu xitay basturidu, qarshi chiqidu we shu ipadiligüchilerni tutidu, si'olaydu, türmige tashlaydu yaki atidu. Mesilen, xelq'ara axbaratchiliqida adem öltürüshke dewet qilish térrorluq hésablinidu, tor térrorluqi dések mana shuni deymiz. Lékin sherqiy türkistan mesilisi bashqa mesile.

Zhurnalistlarni qoghdash komitéti türmidiki bezi Uyghur zhurnalistlarning hazirgha qeder héchqandaq iz - dériki yoqluqini bildürgen. Mesilen, erkin blogchi ekberjan tursunning 2009 - yili ürümchi 4 - türmide yétiwatqanliqi melum bolsimu, biraq shuningdin buyan uning iz - dériki yoqap ketkenlikini bildürgen.

Ekberjan tursun, 2007 - yili chet'elge uchur yollash bilen eyiblinip qolgha élin'ghan. 2008 - Yili turpan ottura sot mehkimi'isi teripidin 10 yilliq qamaq jazasigha höküm qilinip, ürümchi 4 - türmige qamalghan idi.

Zhurnalistlarni qoghdash komitéti “5 - Iyul weqesi”de sotlinip, 10 yilliq qamaqqa höküm qilin'ghan mikro blogchi nijat azadning iz - dériki yoqluqini, musteqil xitay qelemkeshler merkizi 2014 - yili 10 - aygha qeder néjat azadni sürüshtürüp, uning qeyerde ikenlikidin héchqandaq uchur alalmighanliqini bildürgen.

Zhurnalistlarni qoghdash komitéti, bu yil xitayda türmige qamalghan zhurnalistlarning köpeygenlikini eskertip, bu, xitay re'isi shi jinpingning axbarat, adwokatlar, öktichi we ziyaliylargha salghan bésimi artqanliqini ipadileydu. Béyjing axbaratchilarni türmige solap, qandaq xewerlerni bérish heqqide yéngi tüzümlerni békitti. Bezi xelq'ara muxbirlargha wiza bérishni ret qildi, dégen.

Zhurnalistlarni qoghdash komitéti yene, az sanliq milletler heqqide xewer yézish dawamliq nazuk mesile bolup qéliwatidu. Türmidiki axbaratchilarning yérimini dégüdek tibet we Uyghurlar igileydu. Bularning ichide Uyghur ziyaliysi we mikro blogchisi ilham toxti we uning “Uyghurbiz” torida ishligen 7 neper oqughuchisi bar, dep tekitligen.

Doklatta körsitishiche, xitay türmisidiki zhurnalistklarning 29 nepiri döletke qarshi pa'aliyetlerde bolush jinayiti bilen eyiblen'gen.