CNN Téléwiziyesi bilen NPR radiyosida radiyomiz muxbirlirining ehwali tonushturuldi

Xitay hökümiti Uyghur élide bir milyondin oshuq kishini lagérgha qamap, ulargha türlük jismaniy we rohiy bésim ishlitiwatqanliqi nöwette xelq'aradiki dangliq axbaratlarning muhim témisigha aylandi. 14-Noyabir küni amérikidiki dangliq axbarat organliridin CNN téléwiziyesi bilen NPR radiyosi arqa-arqidin Uyghurlarning lagérgha soliniwatqanliqi heqqide mexsus programmilarni ishlep tarqatti. Bu xewerlerde radiyomiz Uyghur bölümi xadimlirining xizmiti seweblik ularning ata-ana we uruq-tughqanliridin juda bolghanliqi muhim téma qilindi.

CNN Téléwiziyesi xewiride amérikidiki “Erkin asiya radiyosi” Uyghur bölümining muxbiri gülchéhrening öz inisi, hammisi we newre aka-singilliridin bolup az dégende 23 tughqinining lagérgha solan'ghanliqini, uning yashinip qalghan ata-anisi bilenmu bir aydin béri yene alaqisi üzülüp qalghanliqini bayan qilidu.

Xewerde yene “Erkin asiya radiyosi” Uyghur bölümining 6 muxbirining uruq-tughqanlirining lagérgha solan'ghanliqi tilgha élinip, radiyomiz muxbirliridin memetjan jümening ikki qérindishining 2017-yili 5-aydin bashlap lagérgha élip kétilgenliki shundaqla yene anisi we ikki singlisi bilenmu alaqisi üzülgenliki tilgha élinidu. U CNN ge qilghan sözide “A'ilingizning qeyerdilikini bilmeslik we ulargha yardem qilalmasliq dunyadiki eng qéyin ish. Men her küni ularni oylaymen. U xuddi bir wirusqa oxshash her küni sizning kallingizgha kiriwalidu. Qopsammu-yatsammu shularni xiyal qilimen. Emma ular üchün héchqandaq bir ish qilip bérelmeymen,” dégen.

Xewerde yene amérika dölet mejlisi élan qilghan doklatqa asaslinip Uyghur élide texminen bir milyon etrapida kishining ashundaq lagérda ikenlikining texmin qilinidighanliqi bayan qilin'ghan.

Mezkur téléwiziye programmisida amérikidiki jorji washin'gton uniwérsitéti xelq'ara tereqqiyat tetqiqat bölümining mudiri shan robérts ependi ziyaret qilin'ghan. U sözide lagérlarni “Özgertish merkezliri” dep teswirligen we “Ular bu arqiliq pütkül bir Uyghur medeniyitini we kimlikini özgertishni meqset qiliwatidu. Bu heqiqetenmu ré'alliqtin halqighan )ademning ishen'güsi kelmeydighan” bir heriket. Men 21-esirde bundaq ish téxi körülüp baqmighan idi, dep késip éytalaymen” dégen. Gülchéhre bolsa buni “Uyghurlargha qiliniwatqan medeniyet qirghinchiliqi” dep atighan. Gülchéhre sözide meyli néme bolushidin qet'iynezer özining awazsiz xelqining awazi bolushni dawam qilidighanliqini bildürgen.

NPR Radiyosimu bu heqtiki xewiride “Erkin asiya radiyosi” Uyghur bölümining rayondiki weqelerni tunji bolup ashkarilighanliqi, emma buning üchün muxbirlarning éghir bedellerni töligenlikini qeyt qilidu. Ular muxbirlirimizdin shöhret hoshurni misalgha élip, “U we uning xizmetdashliri adette Uyghur élide yüz bériwatqanlarni tunji bolup ashkarilap kelgen. Biraq ular buning üchün bedel tölimekte. U we bashqa 5 xizmetdishining uruq-tughqanliri qolgha élindi. U yerlik saqchi organlirigha téléfon qilghanliqi üchün uning bezi tughqanliri saqchi teripidin élip kétilgen. Saqchi uning awazini derhal tonuwalghan we yene téléfon qilidighan bolsang men séning a'ilengni weyran qilimen, dégen” dep bayan qilidu.

Xewerde yene hazir shöhret hoshurning 78 yashliq anisi bilen birlikte jem'iy 8 tughqinining türmide yaki lagérda ikenlikini, saqchilarning uning anisini “Idiyeside mesile bar” dep lagérgha élip ketkenliki bayan qilin'ghandin kéyin, “U shundaq bolushigha qarimay, özini xelqining aldida mejburiyiti bar, dep qarighanliqi üchün xizmitini dawamlashturmaqta,” deydu.

Uyghur bölümining diréktori alim séyitof NPR radiyosigha qilghan sözide rayonda ötken yili qozghalghan keng kölemlik qesem bérish we ochuq xet élan qilish heriketliridin kéyinla, yeni 2017-yili aprélda Uyghur bölümining tunji bolup rayonda lagér barliqidin xewer tapqanliqini éytqan we “Eyni waqitta héchqandaq jinayiti yoq kishilerning peqetla burut qoyghan, uzun könglek kiygen yaki dini témilarda sözleshken dégen sewebler bilen lagérgha ep kétiliwatqini uqqunimizda chöchüp ketken iduq,” dégen.

NPR Radiyo programmisida gérmaniyelik tetqiqatchi adriyan zénznimu ziyaret qilghan. U sözide “Kommunizm her waqit insanlarni özgertip, dinning tesirige uchrimaydighan kishilerni yaritishqa urunup kelgen. Démek, ular melum derijide mushu xildiki qayta terbiyelerning insanlarni özgerteleydighanliqigha ishinidu. Eger ishenmise, u halda ular din'gha oxshash bashqa étiqadlarning kommunizm idiyesidinmu küchlüklükini qobul qilishqa mejbur bolidu,” dégen.

CNN Téléwiziyesi bu heqtiki xewiride xitay hökümiti lagérlarni “Kespiy terbiyelesh orni” dep atap, Uyghurlarni terbiyelewatqanliqini ilgiri sürsimu, emma nurghun mutexessisler we xelq'araliq organlar xitayning meqsiti Uyghurlarni xitay qilish, ularning medeniyitini yoq qilish, dep qaraydighanliqini bildürgen we buning Uyghurlar olturaqlashqan zéminning “Bir belwagh bir yol” istratégiyesidiki halqiliq jay bolushi bilen munasiwetlik bolushi mumkinlikinimu tilgha alghan.