Бир аилиниң паҗиәси: тутқундики ача-сиңилниң пүтүн уруқ-туғқанлириму тәқибгә елинған

Радийомиз йәниму илгирилигән һалда әһвал игиләш давамида 2017-йили хитай даирилири тәрипидин тутқун қилинған үрүмчидики “алтунбулақ сода сарийи” да тиҗарәт қилидиған қәлбинур тохти вә ширинай тохти исимлик ача-сиңилниң уруқ-туғқанлиридин аз дегәндә 6-7 кишиниң нөвәттә тутқунда яки аталмиш “тәрбийәләш мәркәзлири” дә икәнлики ашкариланди.

Бу ача-сиңилларниң һазир чәтәлдә яшаватқан бир туғқининиң билдүрүшичә, бу аилә әзалири йеқинқи бирқанчә йилда үзлүксиз һалда хитай даирилириниң нуқтилиқ назарәт қилидиған обйектиға айланған. Улар билән туғқандарчилиқ мунасивити болған келин, күйоғул, қуда баҗа қатарлиқ туғқанлириниңму тутқун қилинип, “тәрбийәләш мәркизи” дә тәрбийәлиниватқанлиқи мәлум.

Арзугүл ханим йәнә өз кәчмишлири һәққидиму еғиз ечип, 2016-йили үрүмчидә туруватқан чағда өйиниң ишикигә иккилик код вә көзитиш камераси орнитилғанлиқини, шәхсән өзиниң бирқанчә қетим аһалиләр комитети вә улар турушлуқ райондики сақчилар тәрипидин чақиртилип, бирқанчә қетим сорақ қилинғанлиқини билдүрди.

Униң билдүрүшичә, шуниңдин кейин униң билән бериш-келиш қилидиған достлири униңдин йирақлашқан. У, 2016-йилиниң ахирида саяһәт баһанисидә чәтәлгә чиқип кәткән. Әмма униң чәтәлгә чиқип кәткәнлики сәвәбидин сәвәбидин хитай сақчилири аилисидикиләрни паракәндә қилишқа башлиған. У, йеқинда башқилар арқилиқ һәтта илгири аҗришип кәткән ериниңму тутқун қилинғанлиқини аңлиғанлиқини билдүрди.

Арзугүл ханим йәнә нөвәттә үрүмчи қатарлиқ шәһәрләрдики уйғурлар олтурушлуқ мәһәллиләрдә тарқитилған аилә әзалирини ениқлаш җәдвили һәққидики соаллиримизға җаваб берип, бундақ җәдвәлләргә шу аилә әзалириниң барлиқ учурлири хатирилинип, архип қилип сақлинидиғанлиқини билдүрди. У йәнә 2017-йили уйғур диярида кәң көләмдә елип берилған тутқун һәрикитидә “тәрбийәләш мәркәзлири” гә соланғанларниң зор көпчиликиниң мушу хил җәдвәлләргә асасән “ишәнчсиз аилә” дәп бекитилгәнләр икәнликини әскәртти.

Хитайниң нөвәттә уйғур дияридики гумандарларниң уруқ-туғқанлирини “четип җазалаш” яки “коллектип җазалаш” усуллирини қоллиниватқанлиқини, “нуқтилиқ аилә” тизимиға чүшкәнләрниң җәдди-җәмәтиниңму коллектип җазаға дуч келиватқанлиқи һәққидики хәвәрләрниң көпийиши хәлқара җәмийәтниң вә кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң җиддий диққитини қозғимақта.

Америкидики уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң тәтқиқатчиси зубәйрә ханимниң қаришичә, нөвәттә уйғур диярида елип бериливатқан гумандарларниң уруқ-туғқанлирини “четип җазалаш” яки “коллектип җазалаш” усуллири хитайдики йеңи сиясәт әмәс икән. Өткән әсирниң 60-70-йиллиридики аталмиш “мәдәнийәт зор инқилаби” мәзгилидиму хитай һөкүмити бу хил җазалаш усулини елип барған болуп, әйни йиллири нурғунлиған уйғурлар бу хил җазалаш усуллириниң зиянкәшликигә учриған икән.

Америка уйғур бирләшмисиниң рәиси илшат һәсән әпәндиму радийомиз зияритини қобул қилип, үрүмчидики ача-сиңил тиҗарәтчиниң тутқун қилиниши билән уларниң пүткүл уруқ-туғқанлириниңму тәқиб астиға елинишидәк паҗиәләрниң нөвәттә уйғур диярида көп көрүлидиған бир әһвалға айлинип қалғанлиқини билдүрди.

Илшат һәсән әпәнди нөвәттә пәқәт хитайдила мәвҗут болған пүткүл аилә әзалири бирдәк җазаға тартилиштәк бу хил чекидин ашқан бастуруш сияситини тәнқидлиди. У, бу әһвал чәтәлләрдики уйғур тәшкилатлиринила әндишигә селип қалмастин, бәлки йәнә хәлқарадики кишилик һоқуқ тәшкилатлири вә ғәрб демократик дөләтлириниңму диққитини қозғаватқанлиқини тәкитлиди.