Bir a'ilining paji'esi: tutqundiki acha-singilning pütün uruq-tughqanlirimu teqibge élin'ghan

Radiyomiz yenimu ilgiriligen halda ehwal igilesh dawamida 2017-yili xitay da'iriliri teripidin tutqun qilin'ghan ürümchidiki “Altunbulaq soda sariyi” da tijaret qilidighan qelbinur toxti we shirin'ay toxti isimlik acha-singilning uruq-tughqanliridin az dégende 6-7 kishining nöwette tutqunda yaki atalmish “Terbiyelesh merkezliri” de ikenliki ashkarilandi.

Bu acha-singillarning hazir chet'elde yashawatqan bir tughqinining bildürüshiche, bu a'ile ezaliri yéqinqi birqanche yilda üzlüksiz halda xitay da'irilirining nuqtiliq nazaret qilidighan obyéktigha aylan'ghan. Ular bilen tughqandarchiliq munasiwiti bolghan kélin, küy'oghul, quda baja qatarliq tughqanliriningmu tutqun qilinip, “Terbiyelesh merkizi” de terbiyeliniwatqanliqi melum.

Arzugül xanim yene öz kechmishliri heqqidimu éghiz échip, 2016-yili ürümchide turuwatqan chaghda öyining ishikige ikkilik kod we közitish kamérasi ornitilghanliqini, shexsen özining birqanche qétim ahaliler komitéti we ular turushluq rayondiki saqchilar teripidin chaqirtilip, birqanche qétim soraq qilin'ghanliqini bildürdi.

Uning bildürüshiche, shuningdin kéyin uning bilen bérish-kélish qilidighan dostliri uningdin yiraqlashqan. U, 2016-yilining axirida sayahet bahaniside chet'elge chiqip ketken. Emma uning chet'elge chiqip ketkenliki sewebidin sewebidin xitay saqchiliri a'ilisidikilerni parakende qilishqa bashlighan. U, yéqinda bashqilar arqiliq hetta ilgiri ajriship ketken ériningmu tutqun qilin'ghanliqini anglighanliqini bildürdi.

Arzugül xanim yene nöwette ürümchi qatarliq sheherlerdiki Uyghurlar olturushluq mehellilerde tarqitilghan a'ile ezalirini éniqlash jedwili heqqidiki so'allirimizgha jawab bérip, bundaq jedwellerge shu a'ile ezalirining barliq uchurliri xatirilinip, arxip qilip saqlinidighanliqini bildürdi. U yene 2017-yili Uyghur diyarida keng kölemde élip bérilghan tutqun herikitide “Terbiyelesh merkezliri” ge solan'ghanlarning zor köpchilikining mushu xil jedwellerge asasen “Ishenchsiz a'ile” dep békitilgenler ikenlikini eskertti.

Xitayning nöwette Uyghur diyaridiki gumandarlarning uruq-tughqanlirini “Chétip jazalash” yaki “Kolléktip jazalash” usullirini qolliniwatqanliqini, “Nuqtiliq a'ile” tizimigha chüshkenlerning jeddi-jemetiningmu kolléktip jazagha duch kéliwatqanliqi heqqidiki xewerlerning köpiyishi xelq'ara jem'iyetning we kishilik hoquq teshkilatlirining jiddiy diqqitini qozghimaqta.

Amérikidiki Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqatchisi zubeyre xanimning qarishiche, nöwette Uyghur diyarida élip bériliwatqan gumandarlarning uruq-tughqanlirini “Chétip jazalash” yaki “Kolléktip jazalash” usulliri xitaydiki yéngi siyaset emes iken. Ötken esirning 60-70-yilliridiki atalmish “Medeniyet zor inqilabi” mezgilidimu xitay hökümiti bu xil jazalash usulini élip barghan bolup, eyni yilliri nurghunlighan Uyghurlar bu xil jazalash usullirining ziyankeshlikige uchrighan iken.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependimu radiyomiz ziyaritini qobul qilip, ürümchidiki acha-singil tijaretchining tutqun qilinishi bilen ularning pütkül uruq-tughqanliriningmu teqib astigha élinishidek paji'elerning nöwette Uyghur diyarida köp körülidighan bir ehwalgha aylinip qalghanliqini bildürdi.

Ilshat hesen ependi nöwette peqet xitaydila mewjut bolghan pütkül a'ile ezaliri birdek jazagha tartilishtek bu xil chékidin ashqan basturush siyasitini tenqidlidi. U, bu ehwal chet'ellerdiki Uyghur teshkilatlirinila endishige sélip qalmastin, belki yene xelq'aradiki kishilik hoquq teshkilatliri we gherb démokratik döletliriningmu diqqitini qozghawatqanliqini tekitlidi.