Amérika siyasiyonliri: “Uyghurlargha izgü salamlar bolsun!”

Muxbirimiz eziz
2018.03.14
awam-palatasi-ezasi-jeymis-mekgowrin.jpg Amérika awam palatasining ezasi jéymis mekgowrin dölet mejliside ötküzülgen “Uyghur medeniyet kechliki” de söz qilmaqta. 2018-Yili 5-mart, washin'gton.
RFA/Eziz

Amérika dölet mejliside ötküzülgen “Uyghur medeniyet kechliki” de amérika dölet mejlisining bir qisim ezaliri teklip boyiche söz qilip, özlirining Uyghur jem'iyiti nöwette duch kéliwatqan éghir krizistin endishe qiliwatqanliqini bildürdi. Amérika awam palatasining ezasi jéymis mekgowérn bilen “Tom lentos kishilik hoquq fondi” ning re'isi katrina lentos xanim muxbirimizning ayrim ziyaritini qobul qilip, nöwette qiyin weziyette turuwatqan Uyghurlarning ümidlik we berdem bolushigha tilekdashliq bildürdi.

Uyghur diyarida barghanséri küchiyip méngiwatqan siyasiy kontrolluq gherb dunyasidiki herqaysi axbarat wasitiliride köplep yer éliwatqanda amérika Uyghur birleshmisi teshkilligen 2018-yilliq “Uyghur medeniyet kechliki” pa'aliyiti 5-mart küni amérika dölet mejliside ötküzülgen idi. Shu qétimliq pa'aliyetke teklip boyiche qatnashqan méhmanlar arisida amérikining siyasiy sehniside tégishlik rollarni oynawatqan ikki kishi alahide közge chéliqatti. Ularning biri amérika dölet mejlisi qarmiqidiki “Tom lentos insan heqliri komitéti” ning re'isi,  amérika awam palatasining ezasi jéymis mekgowérn idi.

Pa'aliyet riyasetchisi nuri türkel söz nöwitining hörmetlik jéymis mekgowérn'gha kelgenlikini éytqanda ötken on nechche yildin buyan Uyghurlarning heq we hoquqlirini öz qoligha élish heriketlirini izchil qollap kelgen shuningdek Uyghurlarning ehwalini yaxshi bilidighanliqi bilen amérika siyasiy sehnisidiki bashqa zatlardin perqlinidighan bu kishini pütün zaldikiler qizghin chawak bilen alqishlidi.

Jéymis mekkowérn mundaq dédi: “Aldi bilen tom lentos insan heqliri komitétining re'isi bolush süpitim bilen bu yerde söz qilish pursitige érishkenlikimdin tolimu sherep hés qiliwatimen. Xuddi mushu yerde olturghan her biringlarning xewiri bolghinidek tom lentos insan heqliri komitéti pütün dunyadiki heq we hoquq dawalirini qollap kélip kéliwatqan bir organ. Silermu Uyghurlarning heq we hoquqlirini telep qilish bilen birge dunyadiki bashqa xelqlerning mushu xildiki heqlirini qollawatisiler. Bayatinqi birnechche nutuqtin Uyghurlarning nöwette qandaq weziyetke duch kéliwatqanliqini, bolupmu xitay hökümitining Uyghurlarni hemde Uyghur medeniyitini qandaq assimilyatsiye qilip qandaq bir shekilge özgertishke urunuwatqanliqini éniq körüwalghili bolidu. Bu haletke xatime bérishning birdin-bir yoli oxshash idiyediki kishiler bir mewqege merkezliship, öz awazini anglitishtur. Uyghur medeniyiti shanliq tarixqa ige jezbidar bir medeniyet. Mushu pa'aliyetke teyyarlan'ghan Uyghur ta'amliridiki sen'et hemde hazirmu burnumgha purawatqan mezzilik hidlar shuningdek yillardin buyan Uyghurlardin men bilen söhbette bolghan köpligen aq köngül kishilerning wujudidin men buni hés qilalaymen. Bilishimche, Uyghurlarning hemmisi özlirining medeniyet mirasliridin iptixarliq hés qilidu shundaqla özlirining buninggha warisliq qiliwatqanliqidin meghrurlinidu.”

Palata ezasi jéymis mekgowérn arqidin herqandaq bir medeniyetning özgiche alahidilikke ige bolushi bir tebi'iy hadise ikenlikini, nöwette Uyghur medeniyitini mejburiy yosunda xitaychilashturush urunushining emelge ashmaydighanliqini shundaqla özining Uyghurlarning bu xildiki küreshlirini dawamliq qollap-quwwetleydighanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Halbuki, herqandaq insanning özige xas insan bolush heqqi bar. Héchqandaq bir shexs yaki döletning bundaq hoquqni tartiwélish heqqi yoq. Shunga bügün alayiten bu yerge kélip silerge démekchi bolghinim shuki, bügün siler bilen bille bolalighanliqimdin tolimu sherep hés qilmaqtimen. Bundin kéyin men yene dawamliq halda silerning arqanglarda silerge hemdem bolushqa tirishimen. Silerning dawayinglar bizning dawayimizdur. Shuninggha ishenchim kamilki, izgülük haman ghelibe qilidu shuningdek axirqi hésabta ghelibe choqum bizge mensup bolidu. Bügün bu sorun'gha méni teklip qilghanliqinglar üchün cheksiz teshekkür bildürimen. Yadinglarda bolsunki, men dawamliq halda silerning awazinglar bolushqa tirishimen shundaqla mushu zalda körgezme qilin'ghan pa'aliyetlerdin tolimu iptixarliq hés qilmaqtimen.”

Bu qétimqi tekliplik méhmanlar qatarida kishilerning alahide hörmitige érishken yene bireylen “Lentos insan heqliri komitéti” ning re'isi katrina lentos xanim idi. Amérika siyasiy sehniside uzun yil pa'aliyette bolghan merhum awam palata ezasi tom lentos ependining perzenti bolghan katrina xanim 2015-yili Uyghur milliy herikitidiki bayraqdar shexs, d u q ning hazirqi aliy rehbiri rabiye qadir xanimgha “Tom lentos insan heqliri mukapati” ni öz qoli bilen tapshurup bergen idi.

U aldi bilen bügünki pa'aliyetke qatnishish pursitige érishkenlikidin tolimu söyünidighanliqini bildürgech, nöwette Uyghurlar duch kéliwatqan siyasiy ziyankeshlikning barghanséri yuqiri pellige chiqiwatqanliqini alahide tekitlep ötti. U bu heqte mundaq dédi: “Bügün mushu yerde siler bilen bille bolalighanliqimdin tolimu xushalliq hés qilmaqtimen. Mushu tapta merhum atam mushu yerde bolghan bolsidi, dep bekmu arzu qilimen. Chünki rehmetlik atam Uyghurlarni bekmu yaxshi köretti. Shunglashqimu eyni waqitta rabiye qadir xanimni xitay türmisidin azad qilishqa bekla küchigen idi. Shexsen menmu buningdin birnechche yil muqeddem dadamning namigha tesis qilin'ghan insan heqliri médalini öz qolum bilen rabiye qadir xanimning boynigha ésishqa muweppeq bolalighan idim. Halbuki, hazirqi künlerde bu paytext shehiride shundaqla bizning dölitimizde yéterlik sandiki kishiler Uyghurlarning béshigha kéliwatqan balayi'apetlerni hés qilip yételmeywatidu yaki uni körelmeywatidu. Uyghurlarning ziyankeshlikke uchrawatqanliqigha nurghun yillar boldi. Hazir bolsa ular eng eqelliy diniy étiqad heqliridinmu mehrum qéliwatidu. Yéqindin buyan bu heqtiki ziyankeshlik téximu yuqiri pellige chiqmaqta. Shuningdek, Uyghurlarning qandaq soruqchiliq tartiwatqanliqini tashqi dunyagha anglatqan bir qisim Uyghurlarning eng yéqin kishiliri bolsa xitay hökümitining türlük ziyankeshlikige uchrimaqta. Ularning beziliri qolgha élin'ghan bolsa, yene beziliri iz-déreksiz ghayib bolup kétiwatidu؛ yene beziliri bolsa türmilerge tashliniwatidu yaki ‛terbiyelesh merkezliri‚ ge soliniwatidu. Bu heqiqetni sözligenlerge qaritilghan intayin wehshiy we rezil qilmishtur.”

U sözining dawamida xitay hökümitining hazir yalghuz Uyghurlarnila hujum nishani qilmastin, yene türlük wasitilerni qollinip gherb dunyasidiki erkin jem'iyetlergimu tehdit peyda qiliwatqanliqini, shunga nöwette Uyghur dawasining yalghuz birla milletning dawasi bolushtin halqip ketkenlikini alahide tekitlidi. U bu heqte mundaq dédi: “Bügün silerge shuni eskertip ötmekchimen: tom lentos fondi herqachan siler bilen bille! tom lentos fondi herqachan silerning dawayinglarni özining dawasi, dep bilidu. Chünki xitay hökümiti hazir ilghar pen-téxnika wasitiliridin paydilinip xitay tewesidiki kishilerni basturush we ulargha zulum sélishtin tashqiri déngiz-okyanlardin halqip dunyaning bashqa jaylirigha, jümlidin awstraliye, amérika qatarliq erkin dunyagha tehdit peyda qilmaqta. Shunga mushu yerge yighilghan hemmeylenning birnechche heptidin kéyin washin'gton shehiride ötküzülidighan mexsus Uyghurlar heqqidiki muxbirlarni kütüwélish yighinigha qatniship bérishinglarni soraymen. Mushundaq yighinlar arqiliq biz Uyghurlarning awazini washin'gtondiki zatlargha, xitay elchixanisidikilerge, xitay hökümitige anglitalaymiz. Shuning bilen birge ulargha bizning héchqachan toxtap qalmaydighanliqimizni, bizning qarap turmaydighanliqimizni, bizning bu küreshtin undaq asan wazkechmeydighanliqimizni, shundaqla ularning Uyghurlargha qilghan-etkenlirining hésabini bermey qutulalmaydighanliqini bildürüp qoyalaymiz. Axirida hemminglargha hörmet bildürüsh bilen birge silerni éghishmastin qollap qowwetleydighanliqimni bildürimen!”

Pa'aliyet ariliqida palata ezasi jéymis mekgowrin ayrim ziyaritimizni qobul qilip özining uzun yillardin buyan Uyghur dawasining tereqqiyatini közitip kéliwatqanliqini, özining Uyghurlar duch kéliwatqan türlük ziyankeshliklerdin yaxshi xewerdar ikenlikini éytti. Shundaqla hazir Uyghurlarning ehwalini téximu köp amérika siyasiyonlirigha bildürüsh üchün tirishiwatqanliqini tekitlep mundaq dédi: “Uyghurlargha éytidighan salimim shuki, siler yalghuz emes! amérika dölet mejliside Uyghurlar tartiwatqan azab-oqubetni, Uyghur dawasini yaxshi chüshinidighan hemde siler bilen bir septe turushni xalaydighan köpligen kishiler bar. Shunga siler héchqachan yalghuz emes. Biz herqachan silerning heq we hoquqliringlar üchün küresh qilimiz! shuningdek silerning mewjutluqunglarni hörmetke sazawer bolushi üchün küresh qilimiz. Siler haman bir küni özünglarning milliy kimlikini jari qildurghan halda öz medeniyitinglardin huzurlinalaysiler! silerge mendin eng izgü salamlar bolsun! men dawamliq siler üchün bir kishilik tirishchanliqimni jari qildurimen!”

Katrina xanimmu seper teyyarliqining qisliqigha qarimay ziyaritimizni qobul qildi. U özining yillardin buyan Uyghurlar duch kéliwatqan heq we hoquq mesililirini amérikidiki her sahe kishilirige anglitish üchün tiriship kéliwatqanliqini éytqach, mumkin bolsa xitayning zulumi astida éziliwatqan Uyghurlargha özining salimini yetküzüp qoyushni ümid qildi. U bu heqte mundaq dédi: “Xitaydiki Uyghur xelqige shuni dégüm kéliduki, siler bu zéminda untulghan xelq emes! bu yerdiki insan heqliri teshkilatlirida silerning qandaq qismetlerge duchar boluwatqanliqinglarni yaxshi bilidighan köpligen kishiler bar. Biz silerning ehwalinglardin xewerdarmiz. Biz silerning medeniyitinglargha, shija'itinglargha, öz kimlikinglarni saqlash tirishchanliqinglargha hewes qilimiz shuningdek xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan irqiy tazilash herikitige, tarixinglarni, medeniyitinglarni, étiqadinglarni yer yüzidin yoq qiliwétish urunushlirigha qarshiliq körsitiwatqininglargha apirin oquymiz. Biz herqachan siler bilen bir septe turimiz, silerni héchqachan untup qalmaymiz! shuningdek silerning heq we hoquqliringlarni himaye qilish yolida qolimizdin kélidighanning héchqaysisini ayimaymiz!”

Melum bolushiche, amérika dölet mejlisi we bashqa hökümet organlirida Uyghurlar mesilisi bilen tonushluqi bolghan kishiler barghanséri köpiyiwatqan bolup, pa'aliyetchiler bu halni bundin kéyinki Uyghur dawasining saghlam tereqqiyati üchün paydiliq bolidu, dep qarimaqta iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.