Кандидат алий тәрҗиман һүсәнҗан әсқәрниңму лагерда икәнлики мәлум

Уйғур аптоном районлуқ милләтләр тил-йезиқ комитетиниң аталғулар ишханисиниң муавин мудири, шундақла кандидат алий тәрҗиман. “хәнзучә-уйғурчә қелиплашқан аталғулар қолланмиси”, “хәнзучә-уйғурчә әқлийә сөзләр луғити” қатарлиқ нәччә онлиған луғәтләрниң рояпқа чиқишиға әҗир сиңдүргән һүсәнҗан әсқәрниңму лагерға қамалғанлиқи мәлум. Бу учурни дәлиллигән униң америкидики өз сиңлиси гүлруй әсқәр ханим, “луғәт бир милләтниң мәдәний һаятиниң муһим бир өлчими һесабланса, ундақта, һүсәнҗан әсқәрдәк пүтүн яшлиқ баһарини миллитимизниң луғәтчилик ишлириға беғишлиған зиялийларниң хитай даирилири тәрипидин қолға елиниши миллитимизниң мәдәний һаятиниң еғир бир кризис ичидә қелишидин дерәк бериду” дәп билдүрди.

Бүгүн 25-феврал америкида яшаватқан уйғур зиялийси гүлруй әсқәр ханимниң радийомизға өз акиси һүсәнҗан әсқәрниң бултур 4-айлар мәзгилидә лагерға елип кетилгәнлики һәққидә гуваһлиқ бериши билән тилшунаслиқ, луғәтчилик саһәсидә нәччә онлиған қорал китабларниң нәшрдин чиқишиға илмий әмгәк сиңдүргән көзгә көрүнүватқан кандидат алий тәрҗиман һүсәнҗан әсқәрниң исмиму, хитай тәрипидин лагерға елип кетилгәнлики мәлум болған уйғур зиялийлар тизимиға қошулған болди.

Гүлруй әсқәр ханим үрүмчи билән болған телефон алақилириниң хитай даирилири тәрипидин қаттиқ контрол қилинғанлиқи сәвәбидин акиси һүсәнҗан әсқәрниң қандақ сәвәбләр билән тутулғанлиқи, униңға қандақ әйибләшләр артилғанлиқини сүрүштүрүш имканийитигә игә болалмиған.

Униң мәлумат беришичә, һүсәнҗан әсқәр бу йил 48 яшта болуп, у уйғур аптоном районлуқ милләтләр тил-йезиқ комитетиниң аталғулар ишханисиниң муавин башлиқи шундақла кандидат алий тәрҗиман иди. Һүсәнҗан әсқәр бейҗиңдики мәркизий милләтләр университетиниң тил-әдәбият кәспини пүттүргәндин кейин, уйғур аптоном районлуқ милләтләр тил-йезиқ комитетиниң аталғулар ишханисида ишлигән болуп уйғур тил-йезиқидики аталғуларни қелиплаштуруш, бекитиш вә елан қилиш қатарлиқ хизмәтләргә мәсул ғоллуқ хадим болуп ишлигән. Һүсәнҗан әсқәрниң нурғун чоң һәҗимлик луғәтләрни түзгән вә яки түзүшкә қатнашқан, уйғур тил-йезиқи вә тәрҗимә саһәсидики көзгә көрүнгән мутәхәссисләрниң бири икәнлики муәййәнләштүрүлгән.

Һүсәнҗан әсқәр илгири шинҗаң телевизийәсиниң мәдәнийәт бостани сәһиписигә шәрәп меһмини сүпитидә тәклип қилинғинида өз кәспигә болған сөйгүсини ипадиләп туруп уйғур тилидики аталғуларни қелиплаштурушниң әһмийитини тәкитлигән икән.

Һүсәнҗан әсқәр оқуғучилар үчүн оттуздин артуқ йүрүшлүк луғәтләрни түзгән. Бу луғәтләр тәбирлири чүшинишлик, ихчам, мисаллиқ, рәсимлик, елип йүрүшкә қулайлиқ вә әпликлики, өзи өгиниватқан пәнләр билән биваситә мунасивәтлик болуши шундақла тәннәрхи әрзан болуштәк бир қатар алаһидиликлири билән уйғур оқуғучилириниң алқишиға еришкән. Һүсәнҗан әсқәр ишлигән луғәтләрдин бир қанчиси төвәндикичә:

• Хәнзучә-уйғурчә қелиплашқан аталғулар қолланмиси
• Хәнзучә-уйғурчә әқлийә сөзләр луғити
• Хәнзучә-уйғурчә қанун чоң луғити
• Хәнзучә-уйғурчә турақлиқ ибариләрдин җүмлә түзүш луғити
• Хәнзучә-уйғурчә сөзлүкләр җәвһири
• Хәнзучә-уйғурчә пул-муамилә чоң луғити
• Уйғур тили изаһлиқ луғити
• Хәнзучә-уйғурчә пән-техника луғити
• Хәнзучә-уйғурчә-ингилизчә иҗтимаий пәнләр чоң луғити
• Хәнзучә-уйғурчә пән-техника чоң луғити
• 40 Миң хәтлик хәнзучә-уйғурчә турақлиқ ибариләр чоң луғити

Һүсәнҗан әсқәрниң сиңлиси гүлруй ханим акисиниң өз кәспи үчүн, хәлқиниң тили вә мәдәнийитигә, өз кәспигә өзини беғишлаш роһи вә тиришчанлиқиға қайил икәнлики, бу хил пидакар роһниң аилисиниң әнәниси икәнликини билдүрди.

Акиси һүсәнҗан әсқәрниңму тәқибләш нишаниға айланғанлиқиға нисбәтән өзиниң күчлүк әндишисини ипадилигән гүлруй әсқәр ханим, “луғәт бир милләтниң мәдәний һаятиниң муһим бир өлчими һесабланса, ундақта, һүсәнҗан әсқәрдәк пүтүн яшлиқ баһарини миллитимизниң луғәтчилик ишлириға беғишлиған зиялийлар ниң хитай даирилири тәрипидин қолға елиниши миллитимизниң мәдәний һаятиниң еғир бир кризис ичидә қелишидин дерәк бериду” дәйду.

Биз һүсәнҗан әсқәрниң нөвәттики әһвалини ениқлаш үчүн бу учурни һүсәнҗан әсқәр хизмәт қиливатқан уйғур аптоном районлуқ милләтләр тил-йезиқ комитетиниң аталғулар ишханисидин қайта дәлилләшкә тиришқан болсақму, бирақ ишханиниң телефон номури уланмиди. Шуниң билән буни дәлилләш имкани болмиди.

Әмма, буниң алдида уйғур аптоном районлуқ милләтләр тил-йезиқ комитетиниң сабиқ мудири мәмәт ели абдуреһим вә луғәт түзүшкә қатнашқан тилшунас вә кәспий хадимлардин наилҗан турған, абдузаһир таһир, таһир абдувәли қатарлиқларниңму, үрүмчидики йәр намлирини уйғурчә қелиплаштурушқа қатнашқанлиқи сәвәблик, бултур 5-айларда хитайниң иҗтимаий пән саһәсидики “пантүркисизим” вә “панисламизм” идийәсигә қарши туруш долқунда тутқун қилинғанлиқи инкас қилинған болсиму, әмма дәлилләнмигән иди.

Һүсәнҗан әсқәрниң атиси, уйғур классик әдәбият тәтқиқатчиси, қәшқәр педагогика институти оқутқучиси әсқәр һүсәйин әпәнди хитайниң мәдәнийәт инқилаби дәврлиридә милләтчи унсур дәп 10 йилдин артуқ түрмиләрдә риязәт чәккән иди. Униң “уйғур классик әдәбияти тезислири” намлиқ әсири уйғурлар арисида күчлүк тәсир қозғиған әсәр иди. Бу нуқтини әскәрткән америкида яшаватқан уйғур тил-әдәбият тәтқиқатчиси қутлуқ алмас әпәнди, уйғур тил-әдәбияти, тил тәтқиқати саһәсидин көпләп уйғур зиялийлириниң тутқун қилиниватқанлиқи һәққидә пикир баян қилип, “тил тәтқиқат саһәсидики һүсәнҗан әсқәргә охшаш, уйғурларниң милләт сүпитидә сақлинип қелишида асаслиқ рол ойнайдиған иҗтимаий пәндики сәркә зиялийларниң арқиму арқа хитайниң лагерлириға қамиливатқанлиқи, хитай һөкүмитиниң уйғурларни вә уларға тәвә мәдәнийәт вә барлиқ амилларни йоқитиш сияситиниң нәқәдәр вәһшийләшкәнликини көрситип бериду” дәп билдүрди.