Kandidat aliy terjiman hüsenjan esqerningmu lagérda ikenliki melum

Uyghur aptonom rayonluq milletler til-yéziq komitétining atalghular ishxanisining mu'awin mudiri, shundaqla kandidat aliy terjiman. “Xenzuche-Uyghurche qéliplashqan atalghular qollanmisi”, “Xenzuche-Uyghurche eqliye sözler lughiti” qatarliq nechche onlighan lughetlerning royapqa chiqishigha ejir singdürgen hüsenjan esqerningmu lagérgha qamalghanliqi melum. Bu uchurni delilligen uning amérikidiki öz singlisi gülruy esqer xanim, “Lughet bir milletning medeniy hayatining muhim bir ölchimi hésablansa, undaqta, hüsenjan esqerdek pütün yashliq baharini millitimizning lughetchilik ishlirigha béghishlighan ziyaliylarning xitay da'iriliri teripidin qolgha élinishi millitimizning medeniy hayatining éghir bir krizis ichide qélishidin dérek béridu” dep bildürdi.

Bügün 25-féwral amérikida yashawatqan Uyghur ziyaliysi gülruy esqer xanimning radiyomizgha öz akisi hüsenjan esqerning bultur 4-aylar mezgilide lagérgha élip kétilgenliki heqqide guwahliq bérishi bilen tilshunasliq, lughetchilik saheside nechche onlighan qoral kitablarning neshrdin chiqishigha ilmiy emgek singdürgen közge körünüwatqan kandidat aliy terjiman hüsenjan esqerning ismimu, xitay teripidin lagérgha élip kétilgenliki melum bolghan Uyghur ziyaliylar tizimigha qoshulghan boldi.

Gülruy esqer xanim ürümchi bilen bolghan téléfon alaqilirining xitay da'iriliri teripidin qattiq kontrol qilin'ghanliqi sewebidin akisi hüsenjan esqerning qandaq sewebler bilen tutulghanliqi, uninggha qandaq eyibleshler artilghanliqini sürüshtürüsh imkaniyitige ige bolalmighan.

Uning melumat bérishiche, hüsenjan esqer bu yil 48 yashta bolup, u Uyghur aptonom rayonluq milletler til-yéziq komitétining atalghular ishxanisining mu'awin bashliqi shundaqla kandidat aliy terjiman idi. Hüsenjan esqer béyjingdiki merkiziy milletler uniwérsitétining til-edebiyat kespini püttürgendin kéyin, Uyghur aptonom rayonluq milletler til-yéziq komitétining atalghular ishxanisida ishligen bolup Uyghur til-yéziqidiki atalghularni qéliplashturush, békitish we élan qilish qatarliq xizmetlerge mes'ul gholluq xadim bolup ishligen. Hüsenjan esqerning nurghun chong hejimlik lughetlerni tüzgen we yaki tüzüshke qatnashqan, Uyghur til-yéziqi we terjime sahesidiki közge körün'gen mutexessislerning biri ikenliki mu'eyyenleshtürülgen.

Hüsenjan esqer ilgiri shinjang téléwiziyesining medeniyet bostani sehipisige sherep méhmini süpitide teklip qilin'ghinida öz kespige bolghan söygüsini ipadilep turup Uyghur tilidiki atalghularni qéliplashturushning ehmiyitini tekitligen iken.

Hüsenjan esqer oqughuchilar üchün ottuzdin artuq yürüshlük lughetlerni tüzgen. Bu lughetler tebirliri chüshinishlik, ixcham, misalliq, resimlik, élip yürüshke qulayliq we eplikliki, özi öginiwatqan penler bilen biwasite munasiwetlik bolushi shundaqla tennerxi erzan bolushtek bir qatar alahidilikliri bilen Uyghur oqughuchilirining alqishigha érishken. Hüsenjan esqer ishligen lughetlerdin bir qanchisi töwendikiche:

• Xenzuche-Uyghurche qéliplashqan atalghular qollanmisi
• Xenzuche-Uyghurche eqliye sözler lughiti
• Xenzuche-Uyghurche qanun chong lughiti
• Xenzuche-Uyghurche turaqliq ibarilerdin jümle tüzüsh lughiti
• Xenzuche-Uyghurche sözlükler jewhiri
• Xenzuche-Uyghurche pul-mu'amile chong lughiti
• Uyghur tili izahliq lughiti
• Xenzuche-Uyghurche pen-téxnika lughiti
• Xenzuche-Uyghurche-in'gilizche ijtima'iy penler chong lughiti
• Xenzuche-Uyghurche pen-téxnika chong lughiti
• 40 Ming xetlik xenzuche-Uyghurche turaqliq ibariler chong lughiti

Hüsenjan esqerning singlisi gülruy xanim akisining öz kespi üchün, xelqining tili we medeniyitige, öz kespige özini béghishlash rohi we tirishchanliqigha qayil ikenliki, bu xil pidakar rohning a'ilisining en'enisi ikenlikini bildürdi.

Akisi hüsenjan esqerningmu teqiblesh nishanigha aylan'ghanliqigha nisbeten özining küchlük endishisini ipadiligen gülruy esqer xanim, “Lughet bir milletning medeniy hayatining muhim bir ölchimi hésablansa, undaqta, hüsenjan esqerdek pütün yashliq baharini millitimizning lughetchilik ishlirigha béghishlighan ziyaliylar ning xitay da'iriliri teripidin qolgha élinishi millitimizning medeniy hayatining éghir bir krizis ichide qélishidin dérek béridu” deydu.

Biz hüsenjan esqerning nöwettiki ehwalini éniqlash üchün bu uchurni hüsenjan esqer xizmet qiliwatqan Uyghur aptonom rayonluq milletler til-yéziq komitétining atalghular ishxanisidin qayta delilleshke tirishqan bolsaqmu, biraq ishxanining téléfon nomuri ulanmidi. Shuning bilen buni delillesh imkani bolmidi.

Emma, buning aldida Uyghur aptonom rayonluq milletler til-yéziq komitétining sabiq mudiri memet éli abduréhim we lughet tüzüshke qatnashqan tilshunas we kespiy xadimlardin na'iljan turghan, abduzahir tahir, tahir abduweli qatarliqlarningmu, ürümchidiki yer namlirini Uyghurche qéliplashturushqa qatnashqanliqi seweblik, bultur 5-aylarda xitayning ijtima'iy pen sahesidiki “Pantürkisizim” we “Pan'islamizm” idiyesige qarshi turush dolqunda tutqun qilin'ghanliqi inkas qilin'ghan bolsimu, emma delillenmigen idi.

Hüsenjan esqerning atisi, Uyghur klassik edebiyat tetqiqatchisi, qeshqer pédagogika instituti oqutquchisi esqer hüseyin ependi xitayning medeniyet inqilabi dewrliride milletchi unsur dep 10 yildin artuq türmilerde riyazet chekken idi. Uning “Uyghur klassik edebiyati tézisliri” namliq esiri Uyghurlar arisida küchlük tesir qozghighan eser idi. Bu nuqtini eskertken amérikida yashawatqan Uyghur til-edebiyat tetqiqatchisi qutluq almas ependi, Uyghur til-edebiyati, til tetqiqati sahesidin köplep Uyghur ziyaliylirining tutqun qiliniwatqanliqi heqqide pikir bayan qilip, “Til tetqiqat sahesidiki hüsenjan esqerge oxshash, Uyghurlarning millet süpitide saqlinip qélishida asasliq rol oynaydighan ijtima'iy pendiki serke ziyaliylarning arqimu arqa xitayning lagérlirigha qamiliwatqanliqi, xitay hökümitining Uyghurlarni we ulargha tewe medeniyet we barliq amillarni yoqitish siyasitining neqeder wehshiyleshkenlikini körsitip béridu” dep bildürdi.