Ikki ay ichide Uyghurlarning qarshiliq heriketliride ölgüchiler sani 50 tin ashti

Xitay qoralliq küchlirining xelq'araliq chong bazar etrapida kocha charlawatqan körünüshi. 2009-Yili 14-iyul, ürümchi.

2015-Yilining aldinqi yérim yili ayaghlashti. Da'irilerning Uyghurlargha qaratqan diniy we milliy basturush siyasiti sewebidin yüz bergen qarshiliq heriketliri we bu toqunush-weqelerde xitay saqchilirining oqida ölgen, öltürülgen we tutqun qilin'ghan Uyghurlar heqqide erkin asiya radi'osi qatarliq xelq'ara metbu'atlarda ashkarilan'ghan melumatlar xitayda Uyghurlargha qaritilghan qanliq basturushning yenila éghirliqini körsetmekte.

2015-Yilining aldinqi yérimida Uyghurlarning xitay da'irilirining diniy we milliy basturushigha qarshi hujumliri yenila köp boldi. Peqet 5-, 6-ayni öz ichige alghan qisqighiche ikki ay ichide yüz bergen Uyghurlarning qarshiliq heriketliridin xelq'aragha ashkarilan'ghan weqeler 6 ge yetti, qanliq toqunushlarda pida'iylarning hujumida ölgen xitay saqchiliri, étiwétilgen Uyghur pida'iyliri we saqchilarning basturush jeryanida oq tégip ölgen puqralar bolup ölgenler sani 50 tin ashqan.

1. 22-Iyun qeshqer taxta köwrük qarawulxanisi toqunushida 15 hujumchi, 3 saqchi we yoldin ötkenler bolup 20 nechche kishi hayatidin ayrildi

Qeshqerdiki saqchi da'iriliri teripidin saqchi xadimlirigha tarqitilghan bir jiddiy uqturushta, 22-iyun yüz bergen weqe ijtima'iy taratqularda ashkarilandi. Uqturushta 22-iyun kéche sa'et 0-din 40 minut ötken mezgilde qeshqer shehiride birqanche meydan partlitish we hujum qilish weqesi yüz bergenliki, hujumchilardin 15 nepirining étip öltürülgenliki we bir resmiy, bir yardemchi saqchining ölgenliki bayan qilinip, saqchilar jiddiy haletke chaqirilghan. Xitayning hökümet taratqulirida weqe heqqide bashqa uchur bérilmidi.

Radi'omiz Uyghur bölümi yerlik saqchixanilardin ehwal igilesh arqiliq, 22-iyun kéchide arilirida ayallarmu bolghan 15 neper pida'iy bir aptomobil we bir üch chaqliq motsiklit bilen qeshqer shehirige kirip kéliwatqanda, taxta köwrüktiki qarawulxanining tosqunluqigha uchrighanliqi, netijide bu pida'iylar aptomobil we motsikliti bilen saqchilarni soqush, yénidiki pichaq bilen hujum qilish we bénzin botulkisini partlitish arqiliq az dégende 3 neper saqchini öltürüp,7 saqchini yarilandurghanliqi, neq meydan'gha yétip kelgen xitay saqchilirining oqida 15 neper pida'iy we yoldin ötkenler bolup 20 nechche kishining hayatidin ayrilghanliqi heqqide uchur igilidi.

Öz kimlikini ashkarilashni xalimighan bireylen weqede ölgüchilerning téximu köplükini bildürüp, “Saqchilar, Uyghur pida'iyliri we weqege munasiwetsiz ammidin bolup jem'iy 28 kishi hayatidin ayrilghan” liqini bildürdi.

2. 24-Iyun kuchada bir saqchi ponkiti hujumgha uchrap, 10 adem étiwétilgen

24-Iyun aqsu kucha ucha bazirida saqchi ponkitigha hujum qilish weqeside 10 neper Uyghur hujumchi xitay saqchiliri teripidin étiwétilgen.

Xongkongda chiqidighan “Dungwang” torining xewer qilishiche, “22-Iyun qeshqerde weqe chiqip uzaq ötmey, aqsu kucha nahiyesining ucha bazirida Uyghur hujumchilar özliri yasighan köydürgüch bomba qatarliqlar bilen kucha nahiyisi ucha baziridiki saqchi ponkitigha hujum qilghan. Hujumchilardin 10 kishi neq meydanda saqchilar teripidin étiwétilgen. “Bu xewer xitayning sinna toridimu bérilgen bolup, sinna torining 24-iyundiki xewiride,10 hujumchining neq meydanda étiwétilgenliki, emma toqunushta saqchi tereptin ölgen-yaki yarilan'ghanlar ehwali heqqide melumat yoqluqi eskertilgen. Melum bolushiche, weqedin kéyin kucha nahiyiside jiddiy axturush élip bérilip, hujumchilargha alaqidar uchur bilen teminligüchilerning mukapatlinidighanliqi heqqide uqturush chiqirilghan. Emma bu xewer xitayning hökümet taratquliri we erkin asiya radi'osi qatarliq xelq'ara metbu'atlarda delillenmidi.

3. 10-Iyun xoten guma duwa baziridiki sayliqta gumanliq dep qaralghan 8 Uyghur saqchilar teripidin qorshawgha élinip étiwétilgen

20-Iyun küni tarqalghan xitayche bir ündidar uchurida guma nahiyiside weqe chiqqanliqi we weqede 10 nechche kishi ölgenliki bayan qilin'ghan. Erkin asiya radi'osi Uyghur bölümi muxbiri bu yip uchigha asasen guma tewelikidiki saqchixanilargha téléfon qilghinida, saqchilar weqening ramizandin bir hepte burun yeni 6-ayning 10-küni guma nahiyisining duwa bazirida yüz bergenlikini bildürgen.

Melum bolushiche, guma nahiyisining duwa bazirida yüz bergen 10-iyun qanliq weqeside az dégende 8 kishi ölgen. Bazarliq saqchixana xadimining ashkarilishiche, shu küni duwa bazirining 4-kentidiki sayliqta qoy béqiwatqan bir malchi, sayda su éliwatqan bir gumanliq kishini uchritip, ehwalni kent mes'uligha melum qilghan, kent mes'uli arqiliq ehwaldin xewer tapqan xitay saqchiliri neq meydan'gha yétip kélip sayliqni qorshawgha alghan. Muxbirimizning éniqlishidin mezkur sayliqta qorshawgha élin'ghanlarning kimliki, qorshawning qanchilik dawam qilghanliqi, gumandarlarning teslim bolushqa chaqirilghan-chaqirilmighanliqi qatarliq tepsilatlar melum emes, emma weqede az dégende 8, köp bolghanda 12 kishining ölgenliki, gumandarlarning hemmisiningla, duwa bazirining sirtidin ikenliki melum.

4. 17-Iyun charshenbe küni shi'en poyiz istansisida saqchilar bir Uyghurni“Jédel chiqarghan” dégen bahanide étiwetken

Xitay saqchiliri 17-iyun shi'en wogzalida bir Uyghur erni étiwetken. Saqchi da'iriliri öz tor bétide élan qilghan qisqa uchurgha qarighanda, weqe shu jay waqti charshenbe küni etigen sa'et 6 de yüz bergen.

Xitay saqchiliri weqediki rolini aqlap, étiwétilgen Uyghur erning “Qoligha xish élip, bilet élish üchün qatarda turghan yoluchilargha hujum qilghanliqi, saqchilar tekrar-tekrar agahlandurghan bolsimu, uning qulaq salmighan” liqini éytqan. Melum bolushiche, saqchining oqida yarilan'ghan Uyghur kishi doxturxanida jan üzgen.

Ölgüchining kimliki bilen birge, weqening xaraktéri, saqchilarning qandaq ehwalda oq chiqarghanliqi, Uyghur erkekning néme üchün béletke öchirette saqlawatqan yoluchilargha hujum qilghanliqi, guwahchilarning guwahliq sözi qatarliq nurghun inchike détallar xitay xewerliride bérilmidi.

5. 11-We 12-iyun künliri xotenning lop nahiye baziridiki qarawulxanigha hujum qilish weqesi yüz bergen, 4 saqchi pida'iylarning hujumida ölgen,3 pida'iy saqchilar teripidin étiwétilgen.

Xotenning lop nahiye baziridiki bir charlash ponkiti 11-iyun küni kech we 12-iyun küni etigende ikki meydan bombiliq hujumgha uchrighan. Hujumning deslepkisini bir neper, ikkinchi qétimliqini ikki neper pida'iy élip barghan. Hujumda bu üch neper pida'iy bilen birlikte 4 neper saqchi ölgen we 4 neper saqchi yarilan'ghan.

Melum bolushiche, birinchi qétimliq hujumda bir neper pida'iy, ikkinchi qétimliq hujumda ikki neper pida'iy qarawulxanigha piyade yétip kélip qarawulxanidiki saqchilargha bomba atqan we bélidiki bombini partlatqan. Melum bolushiche, bu qarawulxanining asasliq wezipisi pürkenchilik ayal we saqalliq erlerni tekshürüshtur. Qarawulxana etraptiki nahiyilik qamaqxana we pilanliq tughut idarisi bilen qoshna bolup, saqchilarning pash qilishiche, ene shu sewebtin bu qarawulxana hujum nishani qilip tallan'ghan.

Melum bolushiche, bu üch neper pida'iyning yéshi 18 yash bilen 20 yash arisida, her üchilisi lop nahiyesining dol yézisi dönggüzlek kentidin. Weqedin kéyin xitay saqchiliri lopning dol yézisida keng kölemlik tutqun we soraq qilishni dawam qilghan. 3 Neper pida'iyning uruq-tughqanliri, yéqinliri we weqe sadir bolghan künlerde dol yézisidin nahiye bazirigha kirgenler soraq obyékti qilin'ghan. Melum bolushiche, soraq qilin'ghanlar ichide ikkinchi qétimliq partlash yüz bergende weqe meydanigha yéqin jayda bayqalghan 31 yashliq mettursun metturdi lop konabazar saqchixanisida muhim gumandar süpitide soraq qilin'ghan.

6. 25-May qaraqash zawa yézisida xitay saqchilirigha hujum qilghan 2 pida'iy saqchilar teripidin étiwétilgen

Shiwétsiyediki “Sherqiy türkistan teshwiqat merkizi”namliq tor xewiride, xotenning qaraqash nahiye zawa yézisida 6 neper Uyghur pida'iyning xitay saqchiliri bilen toqunushqanliqi heqqide uchur bérilgendin kéyin, erkin asiya radi'osi Uyghur bölümi yerliktin igiligen ehwaldin melum bolushiche, 25-may küni birqanche Uyghur pida'iy zawa yézisining yéngi'östeng kentide wezipe ötewatqan xitay charlighuchi saqchi etritige özliri yasighan bomba bilen hujum qilghan. Hujum jeryanida 2 neper pida'iy xitay saqchiliri teripidin étip öltürülgen. Qalghan 4 neper pida'iy neq meydandin chékinip zawa yézisining melum jayigha yoshurun'ghan. Shu künila 4 neper pida'iyning resimi kocha-kochilargha chaplinip, tutush buyruqi chiqirilghan. Qaraqash nahiyelik radi'o uzélimu bu heqtiki tutush buyruqini élan qilghan.

Igiligen uchurlardin melum bolushiche, 25-may küni qaraqashning zawa yézisida yüz bergen 6 neper pida'iyning kocha charlawatqan saqchilargha hujum qilish weqeside, xitay saqchiliri pida'iylardin 2 nepirini neq meydanda étiwetken. Qalghan 4 nepirini 60 ming kishilik ammini mejburiy heriketlendürüp izdigenliki melum. Muxbirimizning éniqlishi netijiside mökünüp yürüwatqan 4 pida'iydin abduraxman abduxélil bilen nebiy ebeydullaning zawaning jay térek kentide étiwétilgenliki ashkarilandi.