Uyghur moysipitliri: “Uyghur élidiki zulum muhajirettiki Uyghurlarning qelbini birleshtürmekte!”
2018.04.04
Muhajirettiki Uyghur ijtima'iy topliri arisida belgilik salmaqni teshkil qiliwatqan awstraliye Uyghurliri 26- we 27-mart künliri paytext kanbérra shehiride zor kölemlik namayish teshkillep, Uyghur diyaridiki shiddet bilen kéngiyiwatqan “Yépiq terbiyelesh merkezliri” ge bolghan ghezep-nepritini ipadiligen idi. Namayish teshkilligüchilirining we ishtirakchilirining pikirige qarighanda, bu qétimqi namayishqa qatnashqan Uyghurlarning sani birqeder köp bolghan. Shunga buni 2009-yilidiki “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqi” din kéyinki adem sani eng köp bolghan bir qétimliq namayish, déyishke bolidiken.
Melum bolushiche, muhajirettiki Uyghurlarning bu xildiki namayishlargha qatnishishida kishini xushal qilidighan bir yüzlinish nöwette barghanséri köp sandiki Uyghurlarning özlükidin bu xildiki namayishlarni öz turmushining bir qismi, dep qarishidur. Dunyaning herqaysi jayliridiki Uyghur namayishlirida, jümlidin ötken ayda, yeni 15-mart küni dunyaning herqaysi jaylirida birla waqitta ötküzülgen “Bir awaz, bir qedem” namayishigha késel anilarning, méyip ösmürlerning ariliqni yiraq körmestin kélip qatnishishi hemde “Xitay hökümitige öz nepritimni ipadileshke keldim,” dep merdane xitab qilishi bu nuqtini yene bir qétim ispatlaydu.
Awstraliyediki eng péshqedem Uyghur pa'aliyetchilerning biri bolghan exmet igemberdi aka özining chaqliq orunduqta olturup bu qétimqi namayishqa chiqalighanliqidin hélihem pexirlinidu. U özining körgenlirige asasen namayishchilarning wujudidin milletke bolghan muhebbet we mejburiyet tuyghusini hés qilishqa bolidighanliqini éytidu.
Awstraliye Uyghurlirining bu qétimqi namayishigha biwasite ishtirak qilghan rabiye qadir xanimmu bu jehette özining oxshash qarashta ikenlikini tekitleydu. Uning pikriche, bu xildiki namayishlarda körülüwatqan yene bir yéngi hadise ilgiri Uyghur pa'aliyetchiler teshkilligen namayishlargha qatniship baqmighan Uyghurlarningmu hazir bu xildiki namayishlargha qatnishishi, yene kélip xizmettin ruxset sorap, öz xirajiti bilen shunche uzun jaydin aptobus béliti, nechche künlük méhmanxana chiqimlirini tölep namayishchilar sépige qoshulushidur.
Rabiye qadir xanimning pikirige qarighanda, meyli awstraliyede bolsun yaki yawropa, amérikida bolsun barghanséri köp Uyghur jama'iti nöwette Uyghur diyaridiki kündin-kün'ge éship bériwatqan zulumni tonup yetken. Shuning bilen birge, xitay hökümitining hazirqi “Terbiyelesh merkizi” namidiki yighiwélish lagérliri arqiliq Uyghurlarni yoqitishqa atlan'ghanliqini hés qilghan. U özining we bashqa özige oxshash köpligen Uyghur anilirining del mushundaq bir tuyghu we mejburiyet sewebidin bu qétimqi namayishchilar sépige qétilghanliqini tekitleydu.
Awstraliyediki Uyghur moysipitliridin dimyan rehmet akimu bu qétimqi namayishning aktip qatnashquchilirining biri. Dimyan rehmet aka nöwette xitay hökümiti Uyghurlarning milliy kimlikini üzül-késil yoq qilishqa aldirawatqan peytte, muhajirettiki Uyghurlarning özliri turuwatqan döletlerdiki erkinlik we démokratiye muhitidin toluq paydilinishi lazimliqini, buning bir mezmuni del mushu xildiki namayish ikenlikini tekitleydu.
Dimyan akining qarishiche, nöwette xitay hökümiti özlirining iqtisadiy jehettiki yüksilishige tayinip, herqaysi jaylardiki hakimiyetlerge zor tesir körsetmekte iken. Bundaq bir ehwalda muhajirettiki Uyghur jama'itining mushu shekildiki qelbdashliq rohi boyiche namayishlar arqiliq Uyghurlarning heqiqiy ehwalini hemde xitay hökümitining heqiqiy epti-beshirisini namayan qilishi Uyghur dawasighimu paydiliq bolidiken.
Melum bolushiche, nöwette Uyghur diyaridiki “Héchqandaq Uyghur öz hayatigha képillik qilalmaydighan” weziyet seweblik muhajirettiki Uyghurlar, bolupmu “Siyasiydin néri turush arqiliq özini saqlap qélish” teshebbusida boluwatqan bir qisim Uyghurlar tedrijiy halda Uyghur pa'aliyetchilerning sépige qoshulmaqta iken.