Хитай бай вәқәсидә ашкарилашқа петиналмиған реаллиқлар (1)

Мәмәт тохти әпәнди: хитай өлтүрүлгән гумандарлар арисида ана-балиларниң барлиқини ашкарилашқа петиналмиди.

Хитай ахбаратиниң бай вәқәси һәққидики тамчилатма хәвәрлири, хитай ашкарилашни халимиған бәзи реаллиқларниң ашкарилинишқа түрткә болған болсиму, йәнә бәзилириниң йошурулушиға яки кәң көләмдә билинмәсликигә сәвәб болди. У болсиму өлтүрүлгән 28 нәпәр гумандарниң ичидә аз дегәндә 7 нәпириниң ана, балилар икәнликидур. Қоғлап тутуш оператсийәсиниң 56 ‏-күнидә гумандарларға хәлқарада чәкләнгән қорал отчачарни қоллинип, аталмиш террорчиларни тәлтөкүс йоқатқанлиқини җакарлиған хитай даирилири немә үчүн гумандарлар арисида ана, балиларму барлиқини ашкарилашқа петиналмиди?

Бу соалниң җавабини канадада яшаватқан сиясий көзәткүчи мәмәт тохти әпәндиниң тәһлилидин аңлайсиләр.

Соал: мәмәт тохти әпәнди, хитай тәрәп бай вәқәси һәққидики хәвәрлирини сиясий көзәткүчи илшат әпәндиниң тили бойичә ейтқанда худди чиш пастисини сиққандәк, ройтерс агентлиқиниң баяни бойичә ейтқанда тамчилитип йәни аз-аздин парчә-парчә бәрмәктә. Сизчә буниң сәвәби немә?

Җаваб: хитай бу түр вәқәләрни дуняға ашкарилашта бурундин тартип пассип һалда, мәҗбурланған әһвалда бериватиду, бу қетимқисиниму оператсийәниң 56 ‏-күнидә- вәқә башқа ахбарат васитилири тәрипидин ашкарилинип болғандин кейин, амалсизлиқтин хәвәр қилди. Бу, дәврниң тәрәққияти билән хитай тәрәпниң өз зораванлиқлирини йошурушқа амалсиз қеливатқанлиқиниң бир ипадиси. Бай вәқәсини мундақ тамчилитип хәвәр қилишниң муһим сәвәблиридин бири гумандарлар арисида ана, балиларниңму болуши вә бу йәрдә бир уруш җинайитиниң шәкилләнгән болуши.

Соал: һәммизгә мәлум, 28 гумандардин 17 нәпири байниң канчи йеза чокитал чарва мәйданидин. Буларниң ичидә ана, балиларму барлиқини шу чарва мәйданниң башлиқи етирап қилип болған, буни мушу пурсәттә радио аңлиғучилиримиз билән бирликтә бир аңлап чиқайли:

Чарва мәйдан башлиқи: вәқәдә 3 аилидин зөрәм мамут, мәрйәм абдуреһим, қәмбәрхан мәмәтнияз, айимниса рози қатарлиқ 4 ана вә 1 яш, 6 яш вә 9 яшлиқ болуп үч бала бар........

Хитай мана буларниң кимликини ашкарилашқа немә үчүн җүрәт қилалмайду? чәкләнгән қорални ишләткәнликини чекинмәстин ашкарилиди, һәтта 10миңлиған деһқанни бу опирасийәгә қатнаштурғанлиқиниму йошурмиди, ана, балилар мәсилисигә кәлгәндә йошурди, сизчә буниң сәвәби немә?

Җаваб: отчачар қатарлиқ қораллар хәлқарада чәкләнгини билән, у чәклимини бузғанларниң җавабкарлиқини сүрүштә қилиш һәққидә ениқ бир бәлгилимә йоқ, ана, балиларни қетип коллектип җазалаш уруш җинайитигә кириду вә буниңға хилаплиқ қилғанлар хәлқара сотқа тартилиду. Мана бу сотниң күчи билән җазасини чәккәнләр, қечип йүрүватқанлар, һечболмиди дегәндә бәлгилик дөләтләргә саяһәт қилиши мумкин болмайватқанлар мәвҗут вә бундақ сабиқ дөләт рәһбәрлири бар.

Соал: өткәндә хәлқара кәчүрүм тәшкилати баянат елан қилип, радиомиз тәрипидин ашкариланған учурларға асасән, өлтүрүлгәнләр арисида ана, балиларниңму барлиқини, шуңа вәқәниң битәрәп органлар тәрипидин тәкшүрүлүшини тәләп қилди. яки хитайниң шу ана, балиларни йошуруши билән кәчүрүм тәшкилатиниң баянатида бир бағлиниш барму? мәзкур тәшкилатниң баянатиға җаваб болуп қелиштин өзини қачуруп, шу учурларни та һазирғичә йошуруватамду?

Җаваб: мәнчә асаслиқи, хәлқара сотта җавабкарлиққа тартилиштин қорқти, шуниң үчүн вәқәниң әң муһим қисми болған ана, балиларниң өлтүрүлүшини еғизға алмиди.

Соал: хитайниң бу учурлирини йошурушни хәлқара җамаәт пикридин тәп-тартиш, хәлқарада образиниң техиму начарлишишидин өзини қачуруш дәймизму яки хәлқара җамаәт пикригә писәнт қилмаслиқ позитсийәси дәймизму?

Җаваб: у иккисидин башқа, әң муһими вәқәниң шу қисмини ахбаратниң қизиқ темисиға айландуруп қоюштин сақлиниш, җим турувелиш позитсийәси арқилиқ вәқәни унтулдуруш вә мәсилини күнтәртипкә кәлтүрмәслик.

Соал: хитай тәрәпниң бу хил йошуруш усули, җим турувелип унтулдуруш позитсийәси қачанғичә карға келиши вә қандақ үнүм бериши мумкин?

Җаваб: хитайниң муқимлиқ шоари астида қирғинчилиқ елип бериватқиниға хели болди, әмма буниң ашкарилинип чиқиши йеңи вә кеңийиватиду. Бундақ болушида учур техникисиниң тәрәққияти вә кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң уйғурларға диққәт-етибариниң күчийиши, шундақла уйғур тәшкилатлириниң күчийишиниңму сәвәби бар. Хитайниң бу хил йошуруш тәдбирини қолланғансери, хәлқара көзәткүчиләр уйғур мәсилисидә мәвҗут вә ашкариланған хәвәрләрни асас қилиду, буниң нәтиҗисидә хитайға қарши мәйдандикиләрниң йәни мустәқил ахбарат органлириниң, уйғур тәшкилатлириниң доклат вә баянатлириниң ишәнчлик дәриҗисини техиму ашуриду. Ахбарат саһәсидә зиян тартқучи тәрәп йәнә хитай болиду.