Xitay bay weqeside ashkarilashqa pétinalmighan ré'alliqlar (1)

Memet toxti ependi: xitay öltürülgen gumandarlar arisida ana-balilarning barliqini ashkarilashqa pétinalmidi.

Xitay axbaratining bay weqesi heqqidiki tamchilatma xewerliri, xitay ashkarilashni xalimighan bezi ré'alliqlarning ashkarilinishqa türtke bolghan bolsimu, yene bezilirining yoshurulushigha yaki keng kölemde bilinmeslikige seweb boldi. U bolsimu öltürülgen 28 neper gumandarning ichide az dégende 7 nepirining ana, balilar ikenlikidur. Qoghlap tutush opératsiyesining 56 ‏-künide gumandarlargha xelq'arada cheklen'gen qoral otchacharni qollinip, atalmish térrorchilarni teltöküs yoqatqanliqini jakarlighan xitay da'iriliri néme üchün gumandarlar arisida ana, balilarmu barliqini ashkarilashqa pétinalmidi?

Bu so'alning jawabini kanadada yashawatqan siyasiy közetküchi memet toxti ependining tehlilidin anglaysiler.

So'al: memet toxti ependi, xitay terep bay weqesi heqqidiki xewerlirini siyasiy közetküchi ilshat ependining tili boyiche éytqanda xuddi chish pastisini siqqandek, roytérs agéntliqining bayani boyiche éytqanda tamchilitip yeni az-azdin parche-parche bermekte. Sizche buning sewebi néme?

Jawab: xitay bu tür weqelerni dunyagha ashkarilashta burundin tartip passip halda, mejburlan'ghan ehwalda bériwatidu, bu qétimqisinimu opératsiyening 56 ‏-künide- weqe bashqa axbarat wasitiliri teripidin ashkarilinip bolghandin kéyin, amalsizliqtin xewer qildi. Bu, dewrning tereqqiyati bilen xitay terepning öz zorawanliqlirini yoshurushqa amalsiz qéliwatqanliqining bir ipadisi. Bay weqesini mundaq tamchilitip xewer qilishning muhim sewebliridin biri gumandarlar arisida ana, balilarningmu bolushi we bu yerde bir urush jinayitining shekillen'gen bolushi.

So'al: hemmizge melum, 28 gumandardin 17 nepiri bayning kanchi yéza chokital charwa meydanidin. Bularning ichide ana, balilarmu barliqini shu charwa meydanning bashliqi étirap qilip bolghan, buni mushu pursette radi'o anglighuchilirimiz bilen birlikte bir anglap chiqayli:

Charwa meydan bashliqi: weqede 3 a'ilidin zörem mamut, meryem abduréhim, qemberxan memetniyaz, ayimnisa rozi qatarliq 4 ana we 1 yash, 6 yash we 9 yashliq bolup üch bala bar........

Xitay mana bularning kimlikini ashkarilashqa néme üchün jür'et qilalmaydu? cheklen'gen qoralni ishletkenlikini chékinmestin ashkarilidi, hetta 10minglighan déhqanni bu opirasiyege qatnashturghanliqinimu yoshurmidi, ana, balilar mesilisige kelgende yoshurdi, sizche buning sewebi néme?

Jawab: otchachar qatarliq qorallar xelq'arada cheklen'gini bilen, u cheklimini buzghanlarning jawabkarliqini sürüshte qilish heqqide éniq bir belgilime yoq, ana, balilarni qétip kolléktip jazalash urush jinayitige kiridu we buninggha xilapliq qilghanlar xelq'ara sotqa tartilidu. Mana bu sotning küchi bilen jazasini chekkenler, qéchip yürüwatqanlar, héchbolmidi dégende belgilik döletlerge sayahet qilishi mumkin bolmaywatqanlar mewjut we bundaq sabiq dölet rehberliri bar.

So'al: ötkende xelq'ara kechürüm teshkilati bayanat élan qilip, radi'omiz teripidin ashkarilan'ghan uchurlargha asasen, öltürülgenler arisida ana, balilarningmu barliqini, shunga weqening biterep organlar teripidin tekshürülüshini telep qildi. Yaki xitayning shu ana, balilarni yoshurushi bilen kechürüm teshkilatining bayanatida bir baghlinish barmu? mezkur teshkilatning bayanatigha jawab bolup qélishtin özini qachurup, shu uchurlarni ta hazirghiche yoshuruwatamdu?

Jawab: menche asasliqi, xelq'ara sotta jawabkarliqqa tartilishtin qorqti, shuning üchün weqening eng muhim qismi bolghan ana, balilarning öltürülüshini éghizgha almidi.

So'al: xitayning bu uchurlirini yoshurushni xelq'ara jama'et pikridin tep-tartish, xelq'arada obrazining téximu nacharlishishidin özini qachurush deymizmu yaki xelq'ara jama'et pikrige pisent qilmasliq pozitsiyesi deymizmu?

Jawab: u ikkisidin bashqa, eng muhimi weqening shu qismini axbaratning qiziq témisigha aylandurup qoyushtin saqlinish, jim turuwélish pozitsiyesi arqiliq weqeni untuldurush we mesilini küntertipke keltürmeslik.

So'al: xitay terepning bu xil yoshurush usuli, jim turuwélip untuldurush pozitsiyesi qachan'ghiche kargha kélishi we qandaq ünüm bérishi mumkin?

Jawab: xitayning muqimliq sho'ari astida qirghinchiliq élip bériwatqinigha xéli boldi, emma buning ashkarilinip chiqishi yéngi we kéngiyiwatidu. Bundaq bolushida uchur téxnikisining tereqqiyati we kishilik hoquq teshkilatlirining Uyghurlargha diqqet-étibarining küchiyishi, shundaqla Uyghur teshkilatlirining küchiyishiningmu sewebi bar. Xitayning bu xil yoshurush tedbirini qollan'ghanséri, xelq'ara közetküchiler Uyghur mesiliside mewjut we ashkarilan'ghan xewerlerni asas qilidu, buning netijiside xitaygha qarshi meydandikilerning yeni musteqil axbarat organlirining, Uyghur teshkilatlirining doklat we bayanatlirining ishenchlik derijisini téximu ashuridu. Axbarat saheside ziyan tartquchi terep yene xitay bolidu.