Әркинлик сарийи йеңи хитай рәһбәрлириниң интернетни техиму илгириләп қамал қиливатқанлиқини билдүрди

Һөрмәтлик радио аңлиғучилар, әркинлик сарийи пәйшәнбә күни мәхсус хитайниң интернет - учур әркинлики һәққидә бир доклат елан қилди. Униңда хитайда йеңи рәһбәрлик бәнзиси ишқа киришкән бир йилдин буян хитайниң интернет әркинлик әһвалида йүз бәргән өзгиришләр тәпсилий анализ қилинип баһа берилгән болуп, әркинлик сарийиниң қаришичә, хитайда йеңи рәһбәр алмашқандин буян интернетни контрол қилиш сүрити вә мәзмун даириси кеңәйгән.

Доклатта йәнә, уйғур елидә йеқинда йүз бәргән вәқәләрдин кейин хитай даирилириниң 20 дин артуқ кишини интернет сәвәбидин қолға алғанлиқиниму тилға алған. Төвәндә бу доклатниң тәпсилий мәзмунини мухбиримиз ирадәдин аңлиғайсиләр.

Һөрмәтлик радио аңлиғучилар, хитайда йеңи рәһбәр ши җинпиң вәзипигә олтурғандин кейин хитай ичи вә хәлқарада бирдәк ши җинпиң хитайда бәлгилик сиясиий ислаһатларни елип берип, хитайда йеңи бир дәвргә башламчилиқ қилиши мумкин дәйдиған бир үмид пәйда болған иди. Әмма бу һәқтә елан қилиниватқан доклатлардин қариғанда, ши җинпиң һөкүмити вәзипигә олтурғандин кейин хитай пуқралириниң интернет - учур әркинлики, пикир әркинликиниң охшашла дәпсәндә қилиниватқанлиқи вә һәтта техиму күчәйтилгәнлики мәлум болмақта.

Бүгүн әркинлик сарийи “боғулуватқан қарши пикир - хитайниң йеңи лидирлири интернеткә қаратқан контролни техиму күчәйтти” мавзулуқ бир доклат елан қилип, хитай һөкүмитиниң интрнеттики мәзмунларни контрол қилиш сүрити вә даирисини техиму ашурғанлиқини билдүрди. Доклат 47 бәттин тәркип тапқан болуп, униңда хитай һөкүмитиниң интернетта еқип йүргән мәзмунларни, тор бәтләрни, бәлгилик муһим шәхсләрниң тор һесаблирини қандақ усуллар арқилиқ контрол қиливатқанлиқи, қандақ мәзмунларни асасий нишан қилидиғанлиқи вә хитай һөкүмиитиниң бу арқилиқ қайси хил һоқуқларни дәпсәндә қиливатқанлиқи қатарлиқ интайин инчикә мәлуматларни бәргән.

Доклатта көрситилишичә, хитайда һазир 500 милйондин артуқ интернет қолланғучиси бар болсиму, әмма йеза - қишлақта яшайдиған алаһәзәл 800 милйон киши йәнила телевизорға қарашлиқ болуп, мәркизи телевизийә истансисиниң хәвәрләр программиси болса уларниң бирдин - бир учур мәнбәси икән. Әмма бу йил хитайда қол телефон арқилиқ интернеткә чиқиш нисбити әң юқири сәвийигә йәткән. Интернет хитай пуқралирини һөкүмәт сиясәтлиригә риқабәт пәйда қилидиған бир қоралға айланған. Мәсилән, интернеттә пуқралар хитайда сақлинип ятқан чириклик, муһит булғиниши вә бир қисим сиясий мәсилиләр һәққидә муназирә қилалайдиған болған. Әмма буниң мас қәдәмдә хитай һөкүмитиниң интернеттики мәзмунларни сүзүш, өчүрүш қәдимиму тезлишип маңған. Хитай һөкүмити чикит қоюлған кишиләрни аилисидин, адвокатлардин вә журналистлардин узақ тутуш үчүн нурғун мәбләғ аҗратқан. 2012 - Йили хитай “иҗтимаий муқимлиқни қоғдаш” қа йәни учурни контрол қилишқа нурғун мәбләғ аҗратқан. Хитай компартийисиниң интернет үстидики контроли хитай чегрисидин һалқип чиқип кәткән болуп, 2012 - йили дунядики әң көп интернет хаккирлиқ һуҗумлириниң хитай земинидин чиққанлиқи мәлум болған. Интернет бихәтәрлик мутәхәссислири бир хаккирлиқ гурупписиниң шаңхәйгә җайлашқан бир армийә базисидин чиқиватқанлиқини ениқлап чиққан. Доклатта ейтилишичә, гәрчә хитайниң чәт дөләтләргә қаратқан интернет хаккирлиқ һәрикәтлири бу доклатта мәхсус тохталған мәсилиләр ичидә болмисиму, әмма у хитайдики интернет контрол қилиш вәзийитини техиму ениқ чүшинишкә пайдилиқ, дәп әскәртилгән.

Доклатта көрситилишичә, хитай һөкүмити 2011 - йили дөләтлик интернет учур ишханиси қуруп чиққан болуп, уларниң асаслиқ вәзиписи интернеттики мәзмунларни контрол қилиш, униңға йөнилиш бериш, түзүмгә әмәл қилмиғанларни җазалаштин ибарәт. Хитайда коммунист партийиниң сиясәт - әмәллириниң қанунсизлиқи ипадә қилинған мәзмунлар, юқири дәриҗилик рәһбәрләр мәйли у һазирқи рәһбәр болсун яки бурунқиси болсун, һәрқандақ юқири дәриҗилик әмәлдарниң иш - әмили тәнқид қилинған мәзмунлар һәрвақит қаттиқ чәклиниду. Буниңдин срт хитайда йәнә, мавзидуң, 1989 - йилидики тйәнәнмен оқуғучилар һәрикитиниң бастурулуши, корийә уруши, хитайниң кишилик һоқуқ хатириси яки уларниң етник аз санлиқ милләтләргә тутқан сиясити һәққидә мустәқил органлар тәрипидин елан қилинған доклатлар вә шундақла фалунгуң тәшкилати һәққидики мәзмунлар һәммиси бирдәк чәклиниду. Әркинлик сарийиниң қаришичә, хитай һөкүмитиниң һазирғичә интернеттә чәклигән мәзмунлириниң шәклидин қариғанда, хитай һөкүмити интернетта барлиқ тәнқидий пикирләрни чәкләш әмәс, бәлки колликтип һәрикәтләрни кәлтүрүп чиқириш еһтимали болған вә яки шу йөнилишкә қарап тәрәққий қиливатқан мәзмунларни һәм шундақла хәлққә тәсир көрситәләйдиған нопузлуқ шәхсиләргә аит мәзмунларни қаттиқ контрол қилидикән.

Доклатта ейтилишичә йәнә, хитай һөкүмити уйғур вә тибәт районидики интернетни вә интернет қолланғучилирини техиму қаттиқ вә техиму сәзгүрлүк билән контрол қилидиған болуп, пәқәт 2013 - йили 5 - айғичә болған арилиқтила хитай һөкүмити 20 уйғурни “интернет вә башқа иликтронлуқ үскүниләрни ишлитиш арқилиқ террорлуқни тәрғип қилған” дигән җинайәтләр билән қолға алған. Уларниң ейтишичә, бу кишиләр һәммиси уйғур елида йеқинда йүз бәргән вәқәләрдин кейин қолға елинған вә һечқандақ очуқ - ашкара сот тәртипи болмай турупла, террорлуқ, бөлгүнчилик яки диний әсәбийлик билән әйиблинип җазаға тартилған. Хитай һөкүмити 2009 - йили үрүмчи вәқәсидин кейин 10 ай бойичә пүткүл уйғур ели миқяси бойичә интернетни тақивәткән болса, униңдин кейин йүз бәргән башқа вәқәләрдиму кичик даиридә, бир қанчә һәптә яки бир қанчә күн бойичә интернетни тақаш әһваллири охшашла көрүлгән.

Әркинлик сарийи доклатида, хитай компартийисиниң хитай ичидики интернет, учур - техника шеркәтлирини уларниң иш рухситини бикар қилишқа охшаш түрлүк җаза усуллири арқилиқ өзи үчүн хизмәт қилишқа қистап кәлгәнликини вә бу җәһәттә көрүнәрлик нәтиҗигә еришип келиватқанлиқини, хитай пуқралириниң интернет әркинлики, учурға еришиш әркинлики вә пикир әркинликиниң кәң даиридә қаттиқ дәпсәндә қилиниватқанлиқини, йеңи һөкүмәт, йеңи рәһбәрләрниң бу җәһәттики кона әнәнини охшаш давам қилдурғанлиқини һәтта униңға техиму ашуруп варислиқ қилғанлиқини оттуриға қойған.