Хитай өктичилири: коммунистик һакимийәт уйғур хәлқини зораванлиққа мәҗбурлаватиду

Уйғурларниң нөвәттики вәзийити һәққидә қәләм тәврәткән хитай өктичилири хитай коммунистик һакимийитиниң уйғур хәлқини зораванлиққа мәҗбурлаватқанлиқи вә  уйғур мәсилидә туюқ йолға кирип қалғанлиқини илгири сүргән.

Уйғур көзәткүчиләрму юқиридики хитай өктичилириниң пикирлирини қоллайдиғанлиқини билдүрди вә хитай һөкүмитини уйғурларға қаратқан сиясәтлирини өзгәртишкә чақирди.

22-Май үрүмчи қанлиқ вәқәсидин кейинки икки айға йеқин вақит давамида, дунядики барлиқ мәтбуатлар дегүдәк бу вәқәниң келип чиқиш сәвәблири һәмдә хитай һакимийити уйғур елида йүргүзүватқан “қаттиқ зәрбә бериш” намидики қанлиқ бастурушлар һәққидә һәр түрлүк мулаһизиләрни елан қиливатиду.

Шу қатарда хитайдики өктичи затларму коммунистик һакимийәтниң “сотсиялизм” дегән ниқаб астида атмиш нәччә йилдин буян йүргүзүп келиватқан һаким мутләқ түзүлмисиниң ялғуз мустәмликә қилинған милләтләр үчүнла әмәс, хитай хәлқи үчүнму ейтип түгәткүсиз балайиапәтләрни илип кәлгәнликини, хитайда коммунистик һакимийәт йоқалмай туруп, уйғур, тибәт қатарлиқ мустәмликә қилинған милләтләр һәмдә хитайдики авам пуқраниң һакимийәткә қарши һәрикәтлириниң тохтап қалмайдиғанлиқини билдүрүшмәктә.

Хитайдики өктичи затлардин җавчу әпәнди “хәтәрлик үрүмчи вә чечәнистан грозни” намлиқ мақалисидә мундақ дәйду: коммунистик һакимийәтниң уйғурлар земинида йүргүзүватқан милләтләр сиясити уйғурларниң барғансери күчийиватқан қаршилиқ һәрикәтлирини техиму әвҗ алдуруп, ахирида уйғур елини чечәнистанға айландуруп қоюши мумкин. Һәқиқий асаси қанунлуқ һакимийәт, демократийә, инсан һоқуқи һәмдә башқа һазирқи заман дөләтлиригә хас болған асаслар барлиққа кәлмәй туруп, бирликкә кәлгән дөләт қуруш һәққидә давраң селиватқан  коммунистик һакимийәт худди қум үстигә қурулған бинаға охшаш һаман бир күни ғулап чүшиду.

Хитайдики миллий мәсилиләр бойичә тонулған язғучи ваң лишуң “коммунистик һакимийәт уйғурларни радикаллиққа мәҗбурлаватиду” намлиқ мақалисидә өткән йили бейҗиңда йүз бәргән 28-өктәбир тйәнәнмен вәқәси,1-март күнмиң вәқәси һәмдә 30-апрел үрүмчи пойиз вогзалидики партлитиш вәқәси қатарлиқларниң йүз бериш сәвәблирини тәһлил қилип мундақ дәйду:коммунистик һакимийәт узундин буян уйғур елидә йүз бериватқан вәқәләрни бир учум бөлгүнчиләрниң бузғунчилиқи дәп тәшвиқ қилип, уйғур хәлқниң һәқиқий аптономийигә болған интилишлирини бастуруп кәлди. Һәтта өзиниң мөтидил көз қарашлири билән уйғурлар үчүн баравәрлик тәләп қилған мәркизи милләтләр университетиниң оқутқучиси илһам тохтиму бейҗиң һакимийити тәрипидин түрмигә ташлинип, уйғур –хитай милләтлирини өз-ара туташтуруп туридиған бу көврүкму коммунистик һакимийәт тәрипидин көйдүрүветилди. Мана мушундақ аччиқ реаллиқ алдида барғансери көплигән уйғурлар пәқәт мустәқиллиқниңла уйғур мәсилисини һәл қилишниң бирдин бир йоли икәнликини тонуп йетишкә башлиди.

Хитай зиялийлиридин миң тйәнйү уйғурларниң күндин-күнгә күчийиватқан қаршилиқ һәрикәтлириниң негизлик сәвәблири тәһлил қилинған “үрүмчи вәқәси пәқәтла миллий зиддийәтниң мәһсулиму?” намлиқ мақалисидә мундақ дәйду: нөвәттә уйғур хәлқи коммунистик һакимийәтниң қатму-қат зулуми астида өзлириниң тил-йезиқини, миллий мәдәнийитини шундақла дини етиқадини сақлап қелиш үчүн һәр түрлүк радикал усуллар арқилиқ бейҗиң һакимийитигә қаршилиқ көрситишкә мәҗбур болуватиду. Бирақ бу вәқәләрни миллий зиддийәтләр сәвәбидин йүз бериватиду дейиш әмәлийәткә уйғун әмәс. Чүнки бу хилдики қаршилиқ һәрикәтлири ялғуз уйғур, тибәт районлиридила йүз берип қалмастин һечқандақ миллий зиддийәтләр болмиған оттура түзләңликтики хитай хәлқи арисидиму күндин күнгә әвҗ еливатиду.

Һалбуки мәдәнийәт, тил-йезиқ вә тарихи әнәнә қатарлиқ җәһәтләрдики пәрқләр сәвәбидин  хитай хәлқиниң коммунистик һаким мутләқ түзүлмигә қарши демократик дөләт қуруш йолидики күрәшлири билән уйғур қатарлиқ милләтләрниң қаршилиқ һәрикәтлиридә мәлум охшимаслиқлар мәвҗут.

Чүнки уйғур ели вә тибәт қатарлиқ районлар тарихта хитайға тәвә болмиған земинлар иди. Шу сәвәбтин хитай хәлқиниң һазирқи һакимийәткә қарши күрәшлиригә охшимиған һалда уйғур қатарлиқ милләтләрниң қаршилиқ һәрикәтлирини мустәмликә қилинған хәлқләрниң мустәқиллиқ көрүши дәп қарашқа болиду. Коммунистик һакимийәт узун йиллардин буян һәр хил васитиләр арқилиқ “җуңхуа милләтлири” дегән уқумни уйғур қатарлиқ милләтләрниң еңиға сиңдүрүветишкә урунған болсиму, бирақ йеқиндин буян йүз бериватқан қанлиқ вәқәләр бу суйиқәстлик пиланларниң уйғурлар тәрипидин үзүл-кесил рәт қилинғанлиқини көрситип бәрди.

Мақалә аптори ахирида йәнә мундақ дәйду: уйғур хәлқини барғансери радикал болған усуллар арқилиқ қаршилиқ көрситишкә мәҗбурлаватқан һаким мутләқ, зораван коммунистик түзүлмә мәвҗут болупла туридикән, уйғурларниң көрүши һәргизму тохтап қалмайду. Чүнки инсанийәткә қарши рәзилликниң мәнбәси болған коммунистик һакимийәт ялғуз уйғур хәлқиниңла дүшмини болуп қалмастин, хитай чоң қуруқлуқидики барлиқ милләтләр шундақла пүтүн дунядики ақ көңүл хәлқләр үчүнму бир апәт болуп һесаблиниду.

Биз уйғур елидә илип бериливатқан “қаттиқ зәрбә бериш” дәп аталған һәрикәтниң қандақ ақивәтләрни илип келидиғанлиқи һәмдә уйғур мәсилисини һәл қилишниң йоллири һәққидики ой-пикирлирини билиш мәқситидә, қирғизистандики пешқәдәм уйғур зиялийси назим қәмбиригә микрофонимизни узаттуқ.