Muhajirettiki Uyghur perzentliri xitaygha qayturulush xewpidin endishe qilmaqta

Yéqindin buyan xitayning nechche milyon bigunah Uyghurlarning heq-hoquqini xalighanche depsende qilishi, ularning kündilik turmushini teqib astigha élishi qatarliq chékidin ashqan heriketliri muhajirettiki Uyghurlar arisida hemmige melum bir témigha aylandi.

Uningdin bashqa yene nurghun ata-anilarning perzentlirini chet'ellerge oqushqa yaki sayahetke ewetishi seweblik atalmish “Qayta terbiyelep özgertish” lagérlirida “Idé'ologiyelik dawalash” larni qobul qiliwatqanliqi, shu seweblik muhajirettiki téxi oqushini püttürmigen Uyghur perzentlerning ata-aniliri bilen bolghan alaqisi üzülüp, iqtisadiy we rohiy jehettin qattiq bésimgha uchrawatqanliqidek misallarmu az emes.

Yéqinda “Los-anjélis waqti” gézitide élan qilin'ghan “Chet'eldiki Uyghurlarning xitayda tutqun qilin'ghan tughqanliri bilen bolghan alaqisi üzüldi” serlewhilik maqalide bir nechche Uyghurning weten bilen bolghan alaqisining pütünley üzülüshining aldi-keynidiki bezi ehwallar bayan qilinip, ularning xitay teripidin jaza lagérlirigha solan'ghan uruq-tughqanlirining nöwettiki ehwaligha qarita endishisi yorutup bérilgen.

Maqalide, 15 yashliq Uyghur yigiti adil ehmedning ehwali tunji bolup bayan qilin'ghan. 2017-Yili féwral éyida adil yurtidiki apisidin bir téléfon qobul qilghan bolup, u téléfonda adilgha dadisining melum bir awarichilikke uchrighanliqini we uning xitaygha qaytmasliqini tapilighan. Shuningdin étibaren adilning ata-anisi bilen bolghan alaqisi pütünley üzülgen. Bir nechche kündin kéyin adil wetendiki bir taghisi arqiliq ata-anisining xitay saqchiliri teripidin élip kétilgenliki we wetende qélip qalghan töt ini-singilliriningmu yoqap ketkenlikidin xewer tapqan.

Adil ehmed bilen bir qatarda yene hazir türkiyede turuwatqan 35 yashliq zibuzinnet sodigiri adil hesenmu özining hazirqi ehwalini qisqiche bayan qilghan. Adil hesen 2015-yili soda munasiwiti bilen türkiyedin xitaygha kelginide xitay saqchilirining soraqqa tartishigha uchrighan. U türkiyediki mezgilde peqet xitayda qalghan ayali bilenla az-tola alaqe qilghan. 2016-Yiligha kelgende u bir dosti arqiliq ayalining tutup kétilgenlikini bilgen hem üch perzentining özini saqchi dep atiwalghan kishiler bilen tartilghan sin körünüshini körgen.

Biz ehwal igilesh dawamida maqalida bayan qilin'ghan 15 yashliq Uyghur yigiti adil exmetning ehwalliridin az-tola xewerdar bolduq.

13-Séntebir küni kanada radiyo shirkitining tor bétide élan qilin'ghan “Kanadadiki Uyghurlar xitaygha qayturuluwétishtin endishe qiliwatidu” namliq maqaliside töt yil ilgiri apisi bilen bille amérikigha kélip, ötken yili ata-anisi bilen kanadagha olturaqlashqan 18 yashliq abire isimlik bir qizning ehwali bayan qilin'ghan.

Abire töt yil ilgiri, yeni 2013-yili apisi bilen amérikigha kelgen bolup, u chaghda dadisi wetende qélip qalghan iken. Aridin bir mezgil ötkendin kéyin, abirening dadisi wetende aghrip qalghanliqi üchün apisi uning halidin xewer élish meqsitide xitaygha qaytqan. Kéyin wetendiki weziyetning Uyghurlargha intayin paydisiz halette turuwatqanliqini hés qilip, ata-anisi birlikte kanadagha yétip kélip, siyasiy panahliq iltimasi sun'ghan. Abire 2017-yili öz aldigha siyasiy panahliqqa iltimas qilghan bolsimu, 6-aygha kelgende xitaygha qayturulush uqturushini tapshuruwalghan.

Biz bu heqte téximu tepsiliy uchurlargha ige bolush meqsitide kanadadiki Uyghur pa'aliyetchiliridin dunya Uyghur qurultiyi muhajirlar komitétining mudiri memet toxti ependi bilen téléfon söhbiti ötküzduq.

Memet toxti ependi abirening délosi heqqide özi bilidighan bir qisim ehwallarni sözlep ötti.

Biz yene abirening siyasiy panahliq iltimasini béjiriwatqan adwokati ibrahim ependi bilen alaqiliship, mezkur panahliq iltimasining hazirqi ehwali heqqide uchur igiliduq.

Biz axirida maqalide otturigha qoyulghan kanada hökümitining “Bizning Uyghurlargha qarita alahide mu'amilide bolidighan programmimiz yoq” dégen bayanatigha qarita memet toxti ependining inkasini soriduq. U bu heqte öz qarashlirini bayan qildi.