Xangju saqchi da'iriliri chiqarghan Uyghurlarni melum qilish heqqidiki uqturush küchlük inkas qozghidi

Shinjangliq Uyghurlar bayqalghan haman shu yerdiki yerlik saqchixanigha biwasite melum qilish toghrisidiki uqturush.

Xitayda ötküzülidighan her qétimliq xelq'araliq chong yighilishlar yaki memliket xaraktérlik pa'aliyetler harpisida Uyghurlar dawamliq türde xitay saqchilirining tekshürüsh nishanigha ayliniwatamdu-qandaq?

Bu so'al nöwette xitay ichi we sirtidiki közetküchiler, siyasiy analizchilar we jem'iyetshunaslarning jiddiy diqqitini qozghimaqta.

“20 Dölet guruhi” bashliqlirining bu yilliq uchrishishi üchün jiddiy teyyarliq élip bériliwatqan xitayning xangju shehiri we bu yerdiki saqchi da'irilirining Uyghurlargha qaratqan adettin tashqiri sezgür pozitsiyesi bu so'alni yene bir qétim otturigha élip chiqmaqta.

Yéqinda ijtima'iy uchur wasitiliride xangju sheherlik saqchi da'irilirining herqaysi idare-organlargha chüshürgen bir jiddiy uqturushi tarqalghan.

Mezkur uqturushta: “Shinjangliq Uyghurlar bayqalghan haman shu yerdiki yerlik saqchixanigha biwasite melum qilsa bolidu. Tekshürüsh arqiliq salahiyiti éniqlansa melum qilghuchigha 500 som mukapat bérilidu,” déyilgen.

Radiyomiz torda tarqalghan mezkur uqturushni delillep körüsh hemde xitay hökümet terepning bu heqtiki inkasini élish üchün xangju shehiri mishixang saqchixanisigha téléfon qildi. Téléfonimzni qobul qilghan nöwetchi saqchi bundaq bir uqturushning xangjudiki saqchi organliri teripidin chiqirilghanliqini inkar qildi: “Shundaq, bu mishixang saqchixanisi. Bu uqturushni biz chiqarmighan, bundaq bir uqturushning saqchi organliridin chiqirilishi mumkin emes. Buni kimning qilghanliqi we torda tarqatqanliqidin shexsen méning xewirim yoq. Torda tarqalghan bu uqturushta gerche bizning saqchixanining téléfon nomuri bar bolsimu, emma uni biz chiqarmighan. Men peqet bundaq ehwal yoq, saqchi organliri bundaq uqturushni chiqarmaydu déyeleymen, xalas. U uqturushtiki Uyghurlarni körgen haman saqchigha xewer bérish yaki xewer bergüchige mukapat bérish dégen gepler emeliyette mewjut emes. Biz tekshürüwatimiz, siz bu jehette xatirjem bolsingiz bolidu.”

Biz mezkur nöwetchi saqchidin yene: “Undaq bolsa, yuqiridin bu ishni éniqlap kimning qilghanliqini tépip chiqish heqqide körsetme bérildimu-yoq? hökümetning bu ishqa bolghan inkasi néme? ammidin silerning saqchixanigha ehwal melum qilip téléfon qilghanlar yaki mukapat telep qilghanlar boldimu?” dep sorighinimizda, u mundaq dep jawab berdi: “Men sizning néme démekchi bolghiningizni chüshendim. Ishqilip, bu uqturushni saqchi terep chiqarmighan. Hökümetning buninggha qandaq inkas qayturghanliqini men shexsen bilmeymen. Bu ishning qandaq bir terep qilinish ehwalini men sizge dep bérelmeymen. Chünki bu saqchixanining ichki ishi. Bu ishning éniq bir terep qilinish netijisi heqqide men héchnéme déyelmeymen. Men peqet sizning bu heqte sorighan so'alliringizni xatirilep, bashliqlargha doklat qilidighanliqimnila déyeleymen. Bu ishning qandaq bir terep qilinishi heqqide men sizge derhal jawab bérelmeymen.”

Biz arqidin xangju shehirining xungshiben ahaliler komitétigha téléfon qilduq. Ziyaritimizni qobul qilghan bir ayal xadim bu uqturush bilen özlirining héchqandaq munasiwitining yoqluqini, mezkur hökümet ishxanining bundaq bir uqturushni esla chiqarmaydighanliqini tilgha aldi.

U mundaq dédi: “Undaq ish yoq, bundaq bir uqturushni bizning ishxana chiqarmighan. Méning bu ish toghriliq peqetla xewirim yoq, xewirim yoq! mes'ul xadim demsiz? hazir hemmisi ishtin chüshüp ketti, bu ahaliler komitéti ishxanisining özi shu, lékin bundaq bir uqturushni biz chiqarmighan. Kechürüng, bundaq bir uqturushni biz chiqarmighan, men bu toghriliq sizge tepsiliy uchur bérelmeymen.”

Xangjudiki saqchi da'iriliri bilen yerlik hökümet xadimliri gerche ijtima'iy taratqularda ashkarilan'ghan mezkur uqturushni inkar qilghan bolsimu, lékin yéqinqi yillardin buyan xizmet we yighin munasiwiti bilen xitay ölke, sheherlirige barghan Uyghurlarning tekshürülüsh obyékti qiliniwatqanliqi melum bolmaqta.

Igilinishiche, bu yil 21-yanwar küni xitay jenubiy awi'atsiye bash shirkiti shinjang tarmaq shirkitining uchquchisi ekber memet özi chüshken méhmanxanida saqchilarning qopalliq bilen tekshürüshige duch kelgen. Xitay saqchilar uning nerse-kéreklirini mejburiy aqturghandin kéyin uni saqchixanigha élip bérip, süretke alghan hemde barmaq izini alghandin kéyin andin qoyup bergen.

Birqanche ay ilgiri radiyomiz ziyaritini qobul qilghan bir Uyghur yashmu ötken yili tijaret üchün xitay ölkilirige barghinida bir torxanidin heydep chiqirilghanliqi hemde özining shu yerdiki saqchixanigha élip bérilip soraqqa tartilghanliqi heqqide uchur bergen idi.

Undin bashqa, bu yil 27-yanwar küni bir shirketning teklipi bilen xitay ölkilirige barghan bir Uyghur ussul oqutquchisining özi chüshken méhmanxanida xitay saqchilirining qopalliq bilen tekshürüshige yoluqqanliqi ijtima'iy taratqularda ashkara bolghan idi.

Uyghurlarning xitay ölke, sheherliride yoluquwatqan xorluqliri we qanunsiz teqib qilinishliri heqte inkas qayturghan amérikidiki xitay démokratliridin chén pokung ependi, “Bu xitay dölet térrorchiliqining bir ipadisi” dédi.

Bu heqte pikir bayan qilghan amérika Uyghur jem'iyitining re'isi ilshat hesen ependi xitay saqchi da'irilirining Uyghurlargha tutqan pozitsiyesini eyni chaghdiki natsistlarning yehudiylargha tutqan pozitsiyesidin héchqandaq perqi yoqluqini tilgha aldi.