Memet yüsüp abdukérim: “Xitay manga töhmet chaplidi”

Türkiye bilen xitay otturisidiki munasiwetning küchiyishige egiship, xitay hökümiti bezi Uyghurlarning matériyalini türkiye sotigha tapshurushqa we bu Uyghurlarni her xil jinayetler bilen eyiblimekte bashlimaqta. Bu hadise türkiyediki Uyghurlar arisida qattiq ghulghula peyda qilmaqta.

Bu xil qismetlerge yoluqqanlardin biri xoten wilayitining lop nahiyesidin türkiyege kélip yerleshken mehmet yüsüp abdukérim ependidur. U, 2013-yili türkiyege kelgen bolup, türkiyege kelgendin kéyin toy qilghan. Emma xitayning enqerede turushluq elchiliki mehmet yüsüp abdukérimni yurtida “Bala chüshürüwetken” dégen jinayet bilen eyiblep, türkiye sotigha erz sun'ghan.

Mehmet yüsüp abdukérim ependi xitayning özige qarar chaplighanliqini, chünki yurtida uniwérsitét oquwatqan waqtida toy qilmastin türkiyege kelgenlikini, xitayning dégenlirining töhmettin ibaret ikenlikini otturigha qoydi.

Xitayda bala chüshürüsh rastinila jinayetmu? mehmet yüsüp abdukérim ependi 15-noyabir küni türkiyening qeyseri edliye idarisining üchinchi éghir jaza sotida sotlan'ghanliqini, 2019-yili 2-ayning 26-küni qayta sotqa chiqidighanliqini tilgha aldi.

Biz ukisi mehmet yüsüp abdukérim toghrisida köz qarishini igilesh üchün uning bir qorsaq akisi abdulla sami ependi bilenmu söhbet élip barduq.

Abdulla sami ependi ukisi bilen familisining oxshash bolmasliqidiki sewebningmu, xitayning pilanliq tughut siyasitining zéyini bilen bolghanliqini, ukisi pilan sirtida tughulghan bolghachqa anisining tughqanlirigha bérishke mejbur bolghanliqini bayan qildi.

Hazir qeyseride turuwatqan abdulla sami ependi xitayda jinayet hésablanmaydighan bala chüshürüshni, xitayning türkiye elchiliki “Jinayet” dep hésablap türkiye sotigha bérishini xitayning öz xelqini bésim we zulum bilen bashquruwatqanliqini namayende qilip béridighanliqini bayan qildi.

Yéqinqi yillardin buyan xitay edliye ministirliqi bilen xitay edliye ministirliqi bir yürüsh toxtamnamilerni imzalimaqta. Biz igiligen melumatlargha asaslan'ghanda, xitay elchixanisi yéqindin béri xéli köp sanda Uyghurni türk sotigha bergen. Buni qandaq chüshinishimiz kérek?

Enqerediki istratégiyelik chüshenchiler instituti türkiye-xitay munasiwetliri mutexessisi doktor erkin ekrem ependi bu heqtiki köz qarishini bayan qilip ötti. Doktor erkin ekrem ependi xitay türkiyediki Uyghurlar arisida ensizlik peyda qilish üchün bundaq qiliwatqan bolushi mumkinlikini ilgiri sürdi.

Doktor erkin ekrem türkiyening yawropa qanunlirini örnek alghan dölet ikenlikini, xitay bundaqla qilidighan bolsa uzun muddette ziyan tartidighanliqini ilgiri sürdi.

2018-Yili 8-ayning 28-küni xitay edliye ministiri fu chingxuwa türkiyeni ziyaret qilghanda, ikki dölet otturisidiki edliye jehettiki hemkarlishish heqqide muzakire élip bérip, bu heqtiki toxtamnamilerge qol qoyghan idi.

2018-Yili 11-ayning 14-küni türkiye edliye ministiri abduxemit gül ependi béyjingda xitay edliye ministiri fu chingxuwa bilen körüshüp ikki dölet otturisidiki hemkarlishishni kücheytish toxtamnamisige qol qoyghan idi.