Xoten wilayiti kentlerge mexsus diniy pa'aliyetlerni bashquridighan kadir ewetti

Xoten wilayitide “Kentte turup meschit bashqurush” siyasiti yolgha qoyulup, tunji türkümdiki 300 neperdin oshuq kadir kentlerge ewetilgen. Bizning yerliktin igiligen uchurimizdin qarighanda, bu kadirlar asasliq shu yerliktiki diniy pa'aliyetlerni, imam - axunumlarni bashqurush we shundaqla ammini közitish wezipilirini öteydiken. Meschitlerni közitish siyasiti chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchilirining tenqidige uchridi.

Hörmetlik radiyo anglighuchilar, xitay hökümitining Uyghur élidiki diniy siyasiti xelq'ara kishilik hoquq organlirining tenqidige uchrap kelgen. Ular bu heqte élan qilghan doklatlirida xitay hökümitining Uyghurlarning eng asasiy diniy mejburiyetlirini ada qilishighimu ariliship, bésim siyasiti yürgüzüwatqanliqini bildürgen idi. Biraq, xitay hökümiti xelq'araning tenqidige qarimay, bu xil siyasetlirini yenimu kücheytip élip bériwatqan bolup, xoten wilayitide yolgha qoyulushqa bashlighan “Kentte turup meschit bashqurush” siyasiti mana buni ispatlap bermekte. Xoten wilayetlik téliwiziyisining xewerliridin melum bolushiche, xoten wilayitide “Kentte turup meschit bashqurush” siyasiti yolgha qoyulghan we tunji türkümdiki kadirlar kentlerge uzutup qoyulghan.

Xoten téliwiziyisning xewiridin qarighanda, xoten wilayiti 17-öktebir küni mexsus murasim bilen meschit tekshürüsh xizmiti üchün kentlerge chüshidighan tunji türkümdiki 352 neper kadirni uzitip qoyghan.

Uzutush murasimida xoten wilayitining partkom sékrétari jang jénbyaw mexsus söz qilip, “Meschitlerdiki diniy pa'aliyetlerni bashqurush qarari aptonom rayonluq partkomning bash nishanni zich chöridep, ijtima'iy muqimliqni qoghdash pirinsipi boyiche hazirqi weziyetni toghra tehlil qilip turup chiqarghan qarari...” dégen. U shundaqla töwen'ge chüshken kadirlardin “Kentte turup meschit bashqurush xizmiti” ni yaxshi ishlep, dinni sotsiyalistik jem'iyetke maslashturush, dinni zamaniwiy turmushqa maslashturush üchün xizmet qilishni, diniy zatlarni we étiqadchi ammini partiye we hökümetning etrapigha uyushturushni telep qilghan.

Biz meschit bashqurush siyasiti boyiche kentlerge chüshken bu kadirlar toghrisida ehwal igilep béqish üchün shu jaydiki melum bir kentke téléfon qilduq. Téléfonimizgha chiqqan kishi téxi bügün etigen shu kentke diniy ishlarni bashqurush üchün kelgen kadirlarni tonushturush yighini achqanliqini, özlirining kentige 6 neper kadir kelgenlikini éytti. Bu kishining gépidin qarighanda, kentke diniy ishlarni bashqurush üchün kelgen kadirlar shu jaydiki meschitlerning pa'aliyetlirini, imam, axunumlarning söz - heriketlirini tekshürüp, nazaret qilghandin bashqa, öymu - öy kirip kishilerning diniy xahishini, köz qarashlirini igileydiken. U kishi mundaq dédi: “  Kentimizge jem'iy 6 kadir chüshidiken. Bügün etigen 4 nepiri kep boldi. Qalghan ikkisi kechte kélidiken. Ularning hemmisi xitay iken. Ular asasliq shu diniy xizmetlerni bashquridiken.... Imam, axunumlarni tekshüreydiken. Yighindiki geptin qarighanda, bu kadirlar shu öymu - öy kirip ehwal igileydiken. Hazir bezibir her xil kishiler bar. Hökümetning siyasetliridin yamanlaydighan, narazi bolidighan, bezibir imam - axunumlarnimu yaqturmaydighan, tillaydighan ademler bar. Shunga shundaq kishilerning öylirige kirip, sen zadi kallangda néme oylaysen, kimni yaxshi körisen, dep ehwal igileydighan chéghi.”

Biz bu kishining éytqanliridin da'irilerning bolupmu “Diniy tuyghusi qoyuq” dep qariliwatqan Uyghurlarni alahide nishan qilip turup, ularning gep söz, ish - heriketlirini közitishni qattiq chingitidighanliqi melum boldi.  

Dunya Uyghur qurultiyining diniy ishlar komitéti mudiri turghunjan alawudun ependi xitay hökümitining “Kentte turup meschit bashqurush” siyasitining xelq'aradiki kishilik hoquqqa munasiwetlik alaqidar qanunlargha pütünley xilapliqini bildürdi. Turghunjan alawudun ependi sözide yene, xoten wilayitining partkom sékritari jang jénbyawning “ Dinni sotsiyalistik jem'iyetke maslashturush” dégen sözige qarshi chiqip, xitay hökümitining dinni süy'istimal qilip, uni burmilash arqiliq, uningdin paydilinish meqistini ochuq - ashkara tilgha éliwatqanliqini bildürdi.

Amérika dölet ishliri ministirliqi we shundaqla amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétliri yilliq doklatlirida birdek, xitay hökümitining Uyghurlargha qattiq diniy bésim siyasiti yürgüzüp, Uyghurlarning namaz oqush, roza tutush qatarliq dinning eng asasiy qa'idilirini bija keltürüshigimu türlük usullar arqiliq tosqunluq peyda qiliwatqanliqini, ularni hetta “Radikal” dep eyiblep qattiq bir terep qiliwatqanliqini qeyit qilghan idi.