Yeken xelqi bu yilliq roza héytni ghezep we wehime ichide kütüwaldi

Ghuljadiki Uyghurlarning tinchliq namayishini basturush üchün kelgen xitay qoralliq küchliri. 1997-Yili 5-féwral.

Musulmanlarning yilda bir kélidighan ramzan éyi emdila axirliship roza héyt bayrimi kelgen bir peytte, Uyghur élining jenubiy qismidiki nopusi eng köp nahiye-yeken nahiyiside bir qatar qanliq weqelerning yüz bergenliki melum bolmaqta.

Hazirghiche tepsilati we ich yüzi téxi teltöküs ashkara bolmighan mezkur weqe heqqide melumat élish üchün yeken nahiyesining weqe yüz bergen élishqu bazirigha téléfon qilduq.

Bazardiki kishiler éghir wehime we qorqunchqa chömgen bolup, héchkim weqe heqqide ochuq-ashkara gep qilishqa pétinalmidi.

Ziyaritimiz jeryanida téléfon turupkisidin saqchi aptomobillirining yuqiri awazdiki signalliri, kishilerning wehime ichidiki pichirlashliri anglinip turdi. Saqchixana, yéziliq hökümet we hetta kent sékrétarlirimu weqe heqqide melumat bérishni ret qildi.

Töwendiki birqanche téléfon ziyaritimiz yeken nahiyesidiki xelqning roza héyt xoshalliqida emes, belki jan qayghusi we chüshendürgili bolmaydighan wehime ichide qalghanliqini körsitip bermekte.

1-Ziyaret: yeken nahiye élishqu bazirida olturushluq Uyghur ayal

“Shundaq, hazir bu weqe tinchighandek turidu, lékin kochilar saqchilar bilen bilen toldi. Biz qorqup sirtqa chiqalmaywatimiz. Ülüshkündin buyan weziyet qalaymiqan. Sizge körgen we bilgenlirimni déyelmeymen. Ichimde bir qorqunch. Bashqa ademdin sorap körüng”

“Qanche adem ölgenlikini bilmeymen, éniq bilmeymen, ishqilip, xudagha shükri, her halda biz saq qalduq. Saqchilar dawamliq adem tutuwatidu. Bu toqunushning qandaq kélip chiqqanliqini we jeryanini sizge dep bérelmeymen, xapa bolmang!”

“Weqe élishqu bazirining 15-kentide yüz bériptu. Ishqilip shu terepte hazirghiche qalaymiqanchiliq deydu. Tepsilatni men uqmaymen, mendin sorimang! yoldishim öyde yoq, kelgende téléfon qiling.”

2-Ziyaret: yeken nahiye élishqu bazirida dukan achidighan Uyghur ayal

“Siz muxbirmu? kechürüng, men sizge bu heqte sözliyelmeymen. Hazir gep qilishmu epsiz. Weziyet hazir waqtinche tinchighandek turidu, lékin kocha-koylar saqchilar we qoralliq herbiyler bilen toshti. Hazir dukinimdin bir nerse alidighan xéridarningmu tayini yoq.”

“Hemmimiz qorqunchta, köp adem étilip we tutulup ketti. Tepsiliy ehwalini bizdek puqradin emes, belki hökümet orunliridin sorap körüng. Ishqilip, xudagha shükri, biz saq qalduq. Qalghan ehwalni bilmeymiz, bilgen teqdirdimu téléfonda sizge sözliyelmeymiz.”

3-Ziyaret: élishqu bazirigha birqanche kilométir kélidighan bir kentte olturushluq kishi

“Méning öyüm élishqu bazirigha birqanche kilométirla kélidu. Bu weqeler tinchighandek qilsimu, emma ehwal normal emes. Men tepsiliy ehwalini bilmeymen.”

“Weqe asasen élishqu bazirining 15-kenti we shu tereptiki kentlerde yüz berdi dep angliduq. Bizning kent kadirliri bizge ‛térrorchilar yéziliq hökümet we saqchixanigha hujum qiptu. Öydin chiqmay olturunglar, hemminglar özünglarning bixeterlikinglargha peqet özünglarla mes'ul bolalaysiler‚ dédi. Shunga biz héyt bolsimu, lékin sirtlargha chiqishqa jür'et qilalmiduq.”

“Xapa bolmang, men ajiz bir déhqan, héchnéme déyelmeymen, bizge kent kadirliri buyruq chüshürgen. Sirtqa chiqmasliqqa, bashqilargha weqe heqqide gep qilmasliqqa agahlandurghan. Men rastinila héchnéme déyelmeymen.”

4-Ziyaret: élishqu baziri melum kentning sékrétari

“Shundaq weqe hazir tinchidi, bizning kentning ehwali normal, alahide ehwal yoq. Bu heqte mendin sorimang, men héchnéme déyelmeymen. Bu heqte sözleydighan hoququm yoq. Hazir biz jiddiy wezipe ötewatimiz, téléfon qobul qilalmaymen. Bashqa waqitta téléfon qiling.”

Tepsilatini awaz ulinishtin anglighaysiz.